Çê Sa Uşên Begi de kırameta İsmailê Dewreşi

İsmailê Dewrêsi ke thamur cêno xo vırane, pede gıran gıran dest keno sênê thamuri ra. Perda xo zaf wes cıneno.. Hawaê Kemerê Duzgıni cıneno…

ÇÊ SA USÊN BEGİ DE KIRAMETA İSMAİLÊ DEWRÊSİ[*]

Munzur CÖMERT

İsamailê Dewrêsi “Çê Dewrêsê Murızıni” rao. Mekanê nine “Paga Budi”ya. Paga Budi, nejdiyê Mamakiye de lêwê “Çê Qemer Ağaê Usuvu” dera. Ni, Khurêsu ra pêra Şıxu raê. Waxtê İsmailê Dewrêsi de, Paga Budi, dewrê hawt khalıku biyo wena pau ra biya. Kırameta nine zafe bena.

Çê Miri, yanê Çê Sa Usên Begi, o taw dirê cay de qonağê xo benê. Qonağanê nine ra jü Şêniyaağu de (Ağaşenliği) beno. Dewr, dewrê Sa Usên Begi beno.. Xezna nine ra çi yeno tırtene.. Zaf çiyo qimetın beno.. Sa Usên Beg zaf kuino dıma, eve cı fetelino; no se keno ke na zerrn u şêmê xo nêvêneno. Bêçhare, no xızmetkaranê xo dano sondi ro, dano kuyaene, se keno ke tawa raa ser nêbeno. Endi teseliya xo kuina.. Sa Usên Beg venga berfekê xo dano, vano:

“Na dormê ma de venga taê babau de, bêrê itka cemat bıkerê, venga Heqi dê. Nine ra vacê ke, xezna ra zerrni amê tırtene.. Mısletê nine bıkerê.. Beno ke jü ki tewtê xo de, kami ke ni berdê, namê ni dızdu vano!”

Çê Miri, İsmailê Dewrêsi qe nas nêkenê. Kes venga ni ki nêdano.. Ama qesa rew bena ağme, bena vıla yena resena gosê İsmailê Dewrêsi. No hesino pê ke “Xezna Çê Miri ra çi amo guretene. Sa Usên Begi venga babau do, Şêniyaağu de cemat keno..”

No ke na xebere hesneno, vazeno ra, bêsılaiye gıneno raê ro. Paga Budi ra hatan Şêniyaağu, eve pau, raa dı rocu bena. İsmailê Dewrêsi, itibar be ni babau nêkeno.. No vano “Ni, nıka sonê zaf qesey kenê, khabokanê khalıkanê ma kenê rut!..”

Sarrê(Dêsımi) cêri o taw hurendiya sal u çoxıkte, khuraso qalın ra pıren-tumano sis kerdenê pai. İsmailê Dewrêsi ki khuraso qalın ra cıtê pıren-tuman kerdo pai, amo Şêniyaağu de xo resno qonağê Miri. Zımıstan beno.. No yeno ke cemed ni ra biyo qalxan. Ni wena lınga xo sêmıge ra zerre nêêşta, vano:

“Kamci oda de venga Heqi danê?”

Xızmetkari vanê:

“Tı kama, çhıka, çıbawa? Ale reyê so verê adıri de xo germ ke.. Dest u paê to bıbızıyê ra.. No cemedê to bıvıloşiyo ro.. Xo rê tenê raarasiye.. Wena so, se kena bıke!..”

No razi nêbeno.. Sono, cao ke têy cem girê diyo çêverê na cai keno ra, pê çêveri de niseno ro. Zerre pırr beno.. Babay venga Heqi danê.. Thamur cınenê, khılame, khılame sero vanê; ama kes caê zarrnu nêvano. İsmailê Dewrêsi xo xode vano “Qaytê qaytê.. Çutır khabokê wayırê xo kerdi ruti!..”

Cem ke beno serdın, İsmailê Dewrêsi pê çêveri de ze tenê yeno ra xo ser, vano:

“Dewrêsenê! Babaenê!.. Sıma venga Heqi da, qedena.. Sıma ra jü thamurê xo bıdê mı, çungırê[1] xo bıdê mı.. Zerrê mı zaf girino, jü-dı khılamu ki ez sıma rê vaci!”

İsmailê Dewrêsi na mıntıqa de ğerib biyo.. Kesi naca o nas nêkerdo.. Tayine vato:

“De bı-bıra.. Tı ki hurendiya xo de ronise! Çungır çhıkê to rê! Tı, pê se kena çungır?!”

No zaf biyo pıro, vato:

“Sıma cao berziniyê, nasê.. Herkes caê xo sero, herkes berzinê xo sero.. Ez xo rê itka pê çêveri de nisenu ro.. Thamurê bıdê, ez itka xo rê hevê dest danu pıro, ma se bi!”

Jükek hurendiya xo ra urzeno ra, thamurê xo keno ra derg dano ni.

İsmailê Dewrêsi ke thamur cêno xo vırane, pede gıran gıran dest keno sênê thamuri ra. Perda xo zaf wes cıneno.. Hawaê Kemerê Duzgıni cıneno.. Koto ra cı hete ra ki khılama heqiye vano.. Khılame nia seren de kerda:

“Da Duzgın.. Duzgın.. Duzgın..

De Khurês.. Khurês.. Khurês..

Tı ke yena sate de

Mı rê bê deqa de!

Ezo Şêniyaağu de

Pê hawt çêveru de

(…)”

No ke khılame keno derg, Sa Usên Beg vano:

“O kamo vano?”

Vanê:

“O feqiro ke pê çêveri de roniste bi, uyo vano..”

No vano:

“Eke heni ro nejdiyê cı mebê! Vındê vaco.. O ke kamo thal niyo!”

İsmailê Dewrêsi thamur cıneno, khılame veng dano.. Tene ke maneno qılauzê wayıri reseno.. Lêê de çê Miri beno; no çhar qulpın biyo.. No hunde gırs beno, gıran beno ke, çhar mordemi he jü qulpê de pê cênê, anca heni danê we, nanê ro.. No lê, locıne de dêvzani sero no ro, adır bıne de vêseno.. Hatan fekê lêi pırrê goştê qurbanu beno. Çêkeri locıne zaf gırs bırrna ra. Lêwê lêi de wena tencıku nanê ro adıri ser, qusxanu nanê ro, adır zaf beno.

İsmailê Dewrêsi çıngê xo ser beno, vano “Ya gurrena Heliyê Sultan Duzgıni!” Lêo ke çhar mordemi kenê berz nanê ro, ni lêi de pê cêno verê locıne de nano ro! Dêvzano ke lê sero beno, no dêvzan adır bıne de vêso biyo pıskele, biyo nar; İsmailê Dewrêsi, ni dêvzani cêno keno vılê xo de! Saci cêno keno pırrê adıri, nano sarê xo ser! Eve lınganê xo kuino ortê adıri, adıri sero tê fetelino! İsmailê Dewrêsi khıramete, khıramete sero têdıma veceno!

Sa Usên Beg hêrs ra vano:

“Dewrês Dewrês adırê mı mesayne! Ortê adırê mı ra veciye! Mı xatırê Kemerê Duzgıni sane! Tı kama? Çıbawa?”

Xızmetkarê de Sa Usên Begi sono gıneno lınganê Miri ro, vano:

“Hêrs mebe Mirê mı!.. Sukıt be!.. Tı mirê mirana! Destê serê destana! Balişna des u hawt aşirana! No Dewrês, “Çê Dewrêsê Murızıni” rao.. Ni, çhikê adıriyê! Nêbo ke tı destê xo panê!”

Mir, qarino xızmetkarê xo de, vano:

“Qılauzê çê Dewrêsê Murızıni khaleka sıma sano! Sıma hatan nıka koti bi? Ez çhan serriyo ke eve cı feteliyane, nao hona yeno..”

Mire, xo çharneno İsmailê Dewrêsi het ro, vano “Se beno adırê mı mesayne! Adırê mı ra veciye!”

İsmailê Dewrêsi dêvzan vıle de, saci pırrê adıriya sare de, eve lıngu adıri sero fetelino! No, Miri ra vano:

“Hey Miro zalım! Miro zalım! Tı qe Heqi ra nêtersena? Çiyê to biyo vindi, to babay dê arê cıra khıramete wazena! Qayê!! khıramete ez to rê vecenu![2] Dızdê xezna to çê to rao! Tefer de guna kesi mecê.. Fılan cariya to.. fılan xezna to sera.. fılan çi.. bêvan çi.. tırto.. Hao berdo do xanıma to! Aê xo rê nêtırto.. Xanıma to aê ra no çi waşto, aê ki berdo do cı.. No çiyê to nıka fılan oda dero.. Zerrê fılan sandıqe dero.. Qe qırsê to tefer nêşiyo.. Cariya xo rê heqeret meke, guna daê çina.. Tı ke aê rê heqeret kena, tı be Xızıri!

Gaê de tüyo, malê Qersiyo.. No sanıto xo ver, berdo fılan dewe.. fılan çê dero.. No gaê to, o çê ra destasodır yeno.. Uyo ke na gaê to keno xo ver ano, poştiya i sero çhar beçhıki vare varena.. Gaê to ke ame verê çêverê axure, hirê geyimi qoreno.. No, qurbana Xızırê Tenganiyewa.. Eke ame verê çêveri sare bıbırrne, ni Xızıri rê qurbane ke!

Astorê tüyo ke Keyülê Erevistaniyo, hao axure dero.. Tiji ke êşt gılê kou, no astorê to gever beno!

Saate hawa cebê to dera.. Saata Emelikaniya.. Qapağê xo zerrniyê.. Hawt kemerê xo elmasiyê.. Tı yena verê çêveri, lınga to samatina ra, tı gınena hard ro.. Destê to benê qılerin.. Yena verê hêni ke destanê xo bışüyê, saate cebê to ra perena, gınena mermerê hêni ro şikina..

Daha to rê çı qesey bıkeri? Dı tenu bırusne, şierê sandıqe sero ronisê.. Tı dıme ra so, çiyo ke xezna to ra tıriyo bicê biya!”

İsmailê Dewrêsi beno serdın.. Qesa xo qedeneno, yeno caê xo sero niseno ro. Cematoğu ra xami yenê lew nanê i dest ra; ucağzedei ki yenê serê harmanê jüvini ra kelê xo bırrnenê, sonê caê xo ser.

Mire, hurendiya xo de jê Verganê Bawoli[3] biyo terık mendo! İ, qe guman nêkerdo ke ceniya di, xezna di ra çi bicê ro. Gumanê di şiyo xızmetkaranê xo ser, şiyo cariyanê xo ser, şiyo sarrê teferi ser; ama çê xo ra qe kesi ser nêşiyo.. Ortê cemati de payê xo gıno waro, riyê xo serm kerdo.. Hao çı waxo ke vato “Xezna mı ra çi tıriyo!” Dızdê xezna xo, nıka ceniya xo veciya! Coku no zaf sermaiyo, amo ke hard ro şiero!

Mir, hurendiya xo ra sunığın sunığın vazeno ra, dusê çêveri ro sono.. No, xo xo de vano “Lao.. Ala vınde, ez reyê şieri qayê na sanıqe keri.. Ala no İsmailê Dewrêsi raşti vano, ala no jüri keno?”

Sa Usên Beg sono çêverê odawa ke İsmailê Dewrêsi vata, keno ra kuino zerre.. No, kilit dano ardene, sandıqe keno ra.. Nia dano ke raştiyo; çiyo xuyo ke xezna sera amo guretene, têde zerrê na sandıqe dero. No zaf beno sa.. Per u pay nisenê Miri ra.. Endi her çi xo vira keno. Mire, çiyê xo sandıqe ra veceno, beno keno xezna xo sera.

Mire, İsmailê Dewrêsi nêverdana ra. O, a sewe uca maneno. Vano “Tı meymanê mına.. Xo rê dasê roci itka vınde..” Cılu finê ra, ni xo erzenê cı, sonê hewn ra..

Eke beno destasodır, se ke İsmailê Dewrêsi vato, gaê Miri yeno verê çêveri de hirê rêy qoreno.. Tiji ke êşto gılê kou, astorê Miri gever biyo.. Ni, sodır vazenê ra gai kenê qurbane.. Endi orte ra çı vêreno ra, çhand roci sonê; saata Miri gınena waro, şikina.. Yanê İsmailê Dewrêsi se ke, çı ke vato, o, heve be heve yeno hurendi.

Mire, yaxê İsmailê Dewrêsi ra nêverdano. O keno, Mire keno ke, no, Miri dest ra xo nêxelesneno ra.. Mire ni ra vano “Paga Budi, paga khalıkanê xo caverde, bê itka.. Ez, Şêniyaağu de ca danu to, bê xo rê itka cabe..” Axıri, no İsmailê Dewrêsi keno razi. No sono hetê Mamekiye ra çê xo bar keno, yeno Şêniyaağu de, Mazra Kolu de beno ca.

Naê ra tepiya, emrê İsmailê Dewrêsi Şêniyaağu de vêreno. No ke dina xo vurneno, weşiyanê xo keno.. Vano “Thamurê mı, mı de mezele kerê! Sıma ke ez dardane we, roca hirêine pê sarê mı de, mezela mı sero sevize rewena.. Na seviza sıncıkına ke çiviki tede derê, benê pıloze, a rewena.. Na, tikma mezela mına, nejdiyê cı mebê!”

Çelê zımıstani beno.. İsmailê Dewrêsi sono heqiya xo ser. Weşiya di anê hurendi.. Thamurê di têy kenê hard.. O çelê zımıstani de, se ke o vano, mezela di sero, pê sarê di de sevize royena! Vanê i vato “Na sevize ke rewê, qılauzê wayırê mı sono jüyê bini ser!” Nıka kam mezela di sero qurbanu keno, kamı ki sono wele mezela di ra ano keno teberık..

Şêniyaağu, Mazra Kolu de İsmailê Dewrêsi ra lacê xo Sıleman beno.. Sılemani ra Mamud beno.. Mamudi ra dı laci benê.. Nine ra namê jü “Hesen”o.. Cı ra “Baba Hesen Kolu” vanê, nıka (1992) 71 serri dero[4].. İ, mı rê na mevzuatê khalıkê xo qesey kerd. Heq cıra razi bo!

[*] Mı no qayıt Baba Heseni ra 1991 de onto bant. Peyco, eve daktilo na mevzutê khalıkê di nusna, dosya de bi. Hatan nıka qe caê de nêveciyo.

[1] Baba Hesen vano “Veren de ca be ca thamuri ra “Çungır”ı ki vato.”

[2] Babay, itiqatê Dêsımi de hatan ke mecbur nêmendi çê talıb u dostê xo de khıramete nêvecenê. Eke kerde no cı rê heqereto. Vanê; sıma inancê mara suphe kenê. İsmailê Dewrêsi ki naca de inancê Sa Usen Begi ra suphe keno. O, na fikrê xo qesanê xo de, vaziyetê xo de beli keno. Çıra? Eke itiqatê Miri ke mokem biyenê, i, babau ra khıramete nêwaştenê coku. Na sebeb ra İsmailê Dewrêsi qonağê Miri de bo ki cı ra nêterseno vano “Zalımo Miro!”, tawro ke i ra vaciyo.

[3] “Vergê Bawoli” mitolojiyê de Dêsımiyo, inancê Dêsımiyo. Na mitolojiyê Dêsımi de “Bawol” jü kowo. No ko zaf berzo. Serê xo pırrê vara, pırrê cemediyo. Na ca zaf vao de herbi, zaf sert yeno. No va, çı ke ver kuyo cêno beno. Vergê Bawoli zaf  xısm benê. Vanê “Bawol ke mebo vergu de bas nêbeno!” Bawoli sero beno phuk, va darino we. No vergu beno saneno şüya xo. Vanê “Va heni herbi yeno ke, piştigê serê vergu serde keno!” Va, vergu sıpırmış keno, beno saneno ko. Ni, Bawol de cemedinê, benê terık manenê. Vanê “Bawol ke mebo vergi dina wenê!”

[4]Baba Hesenê Kolu (Hasan Eroğlu) qelvê xora pêrsan bi. Rocê Xızıri de, roca  phoncsemiye,18. 01. 1996’de, Avusturya- Viyana de kıriz guret, şi heqiya xo ser. Berd dewa di Erzıngan- Gani Efendi Çiftliği de da we.