Dersim
Cumhuriyet Öncesi Dersim’in Sosyo Ekonomik Yapısı Üzerine İnceleme
Dersim deyince nereyi anlamak lazımdır, Dersim’deki aşiret hukuku ve mülkiyet yapısı nasıl teşekkül etmiştir, ağalık ve derebeylik Dersim’de ne kadar zuhur etmiştir, nüfus değişimi ne zaman ve nasıl olmuştur?
Mehmet Yıldırım *
mt.yildirim@hotmail.com
Cumhuriyet öncesi Dersim’deki sosyo-ekonomik yapıya dair çalışmalar yok denecek
kadar az olup mevcut çalışmalar da daha ziyade siyasi ve idari yapıya dairdir. Bu çalışmada
Dersim’in sosyo-ekonomik yapısına farklı bir daha tarihsel ve içeriden bakılarak bazı sorular
sorulmuş ve ileride yapılacak çalışmalara kapı aralanmıştır. Diğer bir ifadeyle çalışmada kesin
sonuçlar ortaya koymaktan ziyade yapılacak yeni çalışmalara zemin hazırlamak
amaçlanmıştır.
Dersim deyince nereyi anlamak lazımdır, Dersim’deki aşiret hukuku ve mülkiyet yapısı nasıl teşekkül etmiştir, ağalık ve derebeylik Dersim’de ne kadar zuhur etmiştir, nüfus değişimi ne zaman ve nasıl olmuştur? Bu soruların her birine verilecek yanıt, bir tez konusudur. Başta Osmanlı arşivleri olmak üzere Ermeni arşivleri, misyoner ve yabancı konsolosluk raporları incelendikçe ve henüz yaşayan sözlü kaynaklara daha ayrıntılı başvuruldukça, yazılacak çok şey çıkacaktır. Cumhuriyet idaresinin nüfuzunun 1936 yılına kadar Dersim’in iç kısmında hissedilmediği ve Osmanlıdan süregelen sosyo-ekonomik
yapının büyük ölçüde devam ettiği göz önünde bulundurularak, “Osmanlı Dönemi” ifadesi
yerine “Cumhuriyet Öncesi” ifadesi tercih edilmiştir. Dolayısıyla “Cumhuriyet öncesi” olarak
1936 öncesi kabul edilmelidir.
Çalışmada, 1938’de yetişkin ve evli olan çok sayıdaki Dersimliyle çeşitli tarihlerde yapılan görüşmelere sık başvurulmuş, bunlar arşiv belgeleriyle de desteklenerek makro bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır.
Dersim Coğrafyası Neresidir?
Dersim, 1847’de teşkil edilen ve merkezi Hozat olan sancağın adı olup idari bir tanımlamadır ve sınırları da zamanla değişmiştir. Dersim, adını bölgedeki Désimli Aşireti’nden aldığı için 1847 öncesinde “Dersim” diye bilinen muayyen bir coğrafyaya tesadüf etmiş değiliz. Öncesinde aşirete istinaden “Désimli”, “Désim dağı”, “Désim ve Ducik ekradı”, “Şıh Hasanlı ve Désimi ekradı” gibi ifadeler kullanılmıştır. Désimli aşireti ise 15.yüzyılda Kiğı Sancağı’na bağlı ve bu günkü Nazımiye ilçesi civarında meskunken, sonradan çeşitli şubelere ayrılmış ve yaşam alanını batıya doğru; Buger Gölü, Azizabdal
Dağı, Türüşmek bölgesine kadar genişletmiştir. Civar beldelerde bu aşirete “Désimu/Désiman”, yaşadığı bölgeye de Désim denilmiştir. Désim adının 1848 yılındaki okuma hatasından kaynaklı olarak Dersim’e dönüştüğü ihtimali yüksektir (Yıldırım, 2012;
*Istanbul University, Faculty of Economics, Department of Economic History
Tezin tamamını okumak için tıklayınız.
