Duzgın Baba de zu roze

Mormek cêra ra, Metin ra vake: “itiqatê xo tam bıze! İnam ke! Duzgın, u nefesê xo pufê zerre to kero, o terê derman bo! Na hava ke tenfüs kena cigerune to kuyo, to rê derman bo!”

Hüseyin ÇAĞLAYAN

Rozu ra roza pazare biye. Asme ra asma omonia vırene biye.  Sodır rew usto ra. Waa mı Çiçege mı rê telefon kerd, vake, “ewru zof germo, mı sıt hêrino, gırano nêşikun phoştkerine. To rê zamet, bê eve makina mı berze çê!”

Hüseyin Çağlayan – Metin Kahraman

Mı rıca waa xo nêsıkıte, usto ra şine. Dı çayê xo sımıti, bine tever. Karê mı bi.

Hona çê nêrestoe, telefon ama. “Bıra uşe, mabe xêr di!”

“Xêr be selamet,” Metin Bıra.

Metin bi, telefon kerd.
Metin Kahraman. Mizisiyenê Dersimi, müzisiyenê Türkiya, mizisiyenê isonê zerewesawu.

“Bıra Uşen, ez wazon ke şerine  Kemerê Bımbareki. Eke wazena pia şime.”

“Bıra Metin, mı thoe niyet nêkerd… Zof zerria mı çina.”

“Yau bıra, mı niyet kerdo, bê mı bere Kemerê Bımbareki!” vake Metini.

“Metin Bıra, dekeye dilgebe, ez to rê tel kon,” vake mı.

Jede waxt werte nêkot, mı Metin rê telefon kerd: “Metin hay hay, pia some Kemerê Bımabreki. Ez ki wazen.”

Germo, hama çıtır germo. Adır vorono, kıle vorena. Ez desınde koto raa…

“Metin Bıra, ez raa rawo. Tı kotiya?”

“Uşen Bıra, ez Meydanê Sey Rızay dero.”

“Metin, tı zonena, Mamikiye’de isoni ra jede makiney estê, ez reyna zerê çarşı mekunê, bê verê İş Bankası’de vınde, ez phonc dekey de uzaro.”

“Tamam,” vake Metini.

Metin dı sısey owa Munzuri gureti, ma niştime makina kotime raa…

Kotime Cemevi  bime yavas. Makiney têdıma vınetaye bi. Peyniye hama hama  restenê lewe Cemevi. “Kontrol noktası” verê ma biye. Zövi thoe nêbeno, hama kıle vorenê. Zerê teneki de vêsayme… Kontrol noktası de sıra amê ma: “Bağajı açarmısınız?” vake eskeri.

Ez amunê war, mı qapağe makine kerd ra…

“Bunlar ne?”

“Kitap.”

“Paket’te ne var?”

“Onlar da kitap.”

“Tamam, devam edin!” vake eskeri. Esker ki tij de bi. Bıne a kıle de çıtır damıs denê? Cêr ra ve cor kıncê eskeri pa bi, cor de elaga emniyeti pıra biye…

Korpiyê Paxi de hete rasti ser bime rast. Kotimê raa Kemerê Bımbareki… Raa Duzgın Bavay…

“Ya Xızır! Ya Duzgı!” vake ma….

Germo. Tija omononi metalê makine lone kana, tania xo isoni makine de pozena…

Teşnige vierdime ra, reştime Çuxurê… Hire cini, dı mordemi  bıne şiya zu dare de roniştaye bi… Tene vierdime ra, mı vake, “Metin Bıra, eke wazene tha tene vınderime.”

“Ya beno,” vake Metini.

Çuxure!

“Axx Çuxure!…

Suli Ağa vano şerê diarê ondere Çuxure

Tede yeno vengê şino u şaire

Cencu rewali qırr kerdê fiştê têver u têvırare…”

Ma makina park kerde, şime bıne şiya dare lewê cini u cuamerdunê Çıxure.

“Mabe xêr di!”

“Xêr be selamet. Sıma xêr amê!” vake pêrune pia.

Ma xo da naskerdene… İne vırende Metin nas nêkerd…  Dıma naskerd. Kelê xo zubin ra bırna. Metin vake, “ez nêweso, kelê xo herme ra bıbırnımê.”

Hermu ra zubini phaç kerd.

Ciniuku ra zuye vake, “ez ki kanser bine. Mı suka Estemoli caverdê, nıka dewe de weşiya xo ramonune…Haqe sukur nıka rındo.”

Bıne dare honık bi. Va ki amenê, ma da-des daqa niştme ru, oreşiayime ra, dıma bime rast…

“Uğurbo! Duzgı sıma rê olvozbo! Raa sıma rakerdebo!” vake pêrine pia.

Ma bime rast, Çuxure dıma caverdê. Reştime nisange. Tap ra mekanê Duzgın Bavay oseno. Hama verê ma tap de zu beton ra, kemer ra bonê de gırs bi, dorme ki sondane çılê elektriki vêsenê…
Dorme eve têle pencıkini çerexnay bi…

“Bıra Metin, nu çıko?”

“Naza qereqolo, qereqolê Qıliyo. Ma qereqol vierdime ra, dewa Qıli vierdime ra, reştime “Qonağce”, Cemevi. Qonağce de zu bonê de qızkek esto… Mılet da vındeno, qıravanê xo keno…

Vêsan bime. Non çine bi. Zu çayê xo sımıt, Metin şi lewe Mamudi. Mamut xızmetkare Qonağce bi; yanê xızmetkarê Duzgın Bavay bi. “Mamut Bıra, ma vêsanime, tho çiye verdene esto?”

“Nê, thoe çino,” vake.

“Hade, mevınde Uşen Bıra, raa ma hona jede derga… Raa Duzgıni heni jede ki ret niya…”

Endi peroz bi, tiji herke şi zor kerd bi. Şiya lesa ma bibi kılm, koti bi bınê lıngunê ma.

“Uşen Bıra, torbe mı de dı lecegi estê, zuye tu bıze, zuye ki ez. Sarê xo ra girede, tiji ma mesano,” vake Metini. Leceka sure Metini gurete, a ceqer belekıne, eve çinukunê sıpu ki mı gurete. Ma bime rast…

Bime rast nêbime, dı cini zu lazeke de xort kot ma dıma… Cinaka zuye 50 de, ae bine ki 80 sere de biyenê. Lazek ki 30 sere de biyenê…  Ma ver de bime, i ki ma dıma bi…

Raa de zu mormek raste ma bi. 70, 75 seru de biyenê.

“Mabe xêr di.”

“Xêr be sılamet,” vake mormeki.

“Tu ki je ma lastikê xo lıngê xo ra nêvetê,” vake mı.

Mormeki Kırdaski qesey kerdenê, Zazakiyê xo jede rınd nêbi. “Nerede o eski itikat? O inancımız? Dorğusunu söyleyim, şimdi o gücü kendimizde göremiyoruz… Eskiden kızgın güneş ısısından yanan taşlar, keskin kayalar ayağımıza tesir etmiyordu…  Ama şimdi?…

Mormeki vake, “Namê mı Uşeno. Hüseyin Varlık. Ez Bava Mansuruzo. Ez Şöbek’ rawo. Dewa Hüseyin Cevayir rawo. Uşen dewa mı ra bi, ma çiran bime, olboz bime…”

Mormek tene keleberbi bi. Lesa ra zayıf bi. Hama hona je çelig bi… Ma mormeki de kotime qesey, cinyê ke ma dıma bi, i vierdi ma ra şi…

Tene ke Uşeni de qesey kerd, ma xatırê xo wast bime rast… Metin vake, “Piro, ez nêweso, sonune diarê Duzgini…”

Mormek cêra ra, Metin ra vake: “itiqatê xo tam bıze! İnam ke! Duzgın, u nefesê xo pufê zerre to kero, o terê derman bo! Na hava ke tenfüs kena cigerune to kuyo, to rê derman bo!”

“Hala, hala,” ma vake bime rast.

Cınıka ke 80 serre de biye, kote bınê zu kemere bervê… “Duzgı! Tu pilê piluna… Tu na acıyê dê ma… Xıdırê mı mı ra guret, nae ra tepia qusur u tenge ma ra dür bere! Duzgı! Xıdırê mı! Xıdırê mı!…

Tu şiye bınê hardi, cendegê tu poyiyo… Tu ça ma caverda şiya?….”

Cinıke derga derg bervê, duay kerdi. Metin ki telefonê xoyo baqıl kerd ra, vengê a cınıke, şin u şiara a cinıke qeydê teleonê xo kerd. Dıma ma bime rast, a cinıke ve olvoza xo ma dıma mendi…

Reştime Hiniye Xaskare. Xaskere waa Duzgıniya; çêna Khureşiya. Esketo de qızkeko, dılape dılape kemer ra owe rızena. Ma ra dıma i dı ciniki ve çencê 30 serre ki amay reşti ma…

Owa Hiniye Ana Xaslere serdın biye. Hinye Xaskare de ma pêrine pai owa xoya serdıne têdıma eve uskıra sımıte; tene oreşiayime ra, dıma bime rast.
Vengê cinıke, vengê moa Xıdıri nêbıriya. Bervenê, duay kerdenê… İ hini de mendi, ez be Metini ra bime rast…  Ma cı ra pers nêkerd, Xıdır merdo, yaki kısto…

Metin tedavi diyenê, hama maşala jede rınd bi, pêt raa ra şiyenê; je male koy kemer ra vejiyen ser. Gegane helkejiyenê,  kuxenê, bağlam kerdenê tever… “Axx, na cığara! Na ke nêbıyenê!” vatenê Metini.

Ma kert ra vejiayme ser, kotime raste. Raste de raa raste biye, rete biye. Hama araq de bime lınci. Raa rete biye, hama tersune. “Metin bıra, ez jede spontane koto raa, mı lastikê xo pay nêkerdi, lınga mı de sandaliyê. Ez tersonune. Mor çimi estê. İ ke tira xo lınga mıkerê, xelese mı rê çina.”

“Uşen Bıra, meterse! Moru ra meterse! Morê thay, morê Duzgın Bavayiyê. İ qarsê isoni nêbenê… Hama ison qarsê moru beno. Gunawa!” vake Metin.

Şime… xeyle şime. Reştime verê Kerti. “Niade Uşe Bıra, na cor Kerto. Kertê Duzgın Babayi. Duzgın tha ra sır biyo…

Ma Kert ser nêvejiayme. Bıne Kerti de tene oreşiyame ra. Kızılkilisa, Qalmeme Sır verê çımunê ma de bi… Tene oreşiayme ra, bime rast.

Metin vake, uşen bıra moru ra meterse! Qalmeme Sır çerangi moru ra girede, moru i çerangi xo dıme ğız kerde hate dewe Khureşi. Khureşi rê çerangi berdê.”

“Uşen Bıra, naza ra some Hineyê Goze. Hiniye Goze de owa xo sımeme dıma thik oncime esket…
Esketê Çeli,” vake Metini.

Şime Hiniyê Goze de owa xuya serdene sımıte bime rast. Kes tey çine bi. Bime vêsan…

“Uşen bıra, durikê mı de herigi estê. Zu-dı herige berze fekê xo, enerji danê to. Duzgı ma keno mırd…” vake Metini.

Herigi tirş bi. “Uyi, jede tırşiyê,” vake mı.

“Tırs rındo. İlazo, buye!” vake Metini.

“Bıra Uşe, endi nıka pıra pıra thik vejime Esqet. Malê Phezkufi, Bızê Koy ki nıka yenê,” vake Metini.

Ma xeyle ke şime, esket cor rê ma osa. Ma lastikê xo veti, şime zerrê Esketê Çeli. Esket de kes çine bi. Thıpe thol bi…
Metin tene oreşiya ra, kamesê xo pişt têra… Oreşiya ra dı hire fırtê xo onti… kuxa… “Duzgı, mı efke! Ez hirıs serrewo ke sımonune. Besenêkonune caverdine,” vake.

Ma dua xo kerde, bime rast hetê Hinyê Tose ser sime. Kemero, thiko. Bımbarek Duzgı çıtır vejiyo na ko? Hekata Dugın Bavay; Metin ki orte de qesey kerdenê: Khures waxtê Alaatin Keykubati de weşiya xo hetê Bağin de ramıta. Eskerê Alaatin Keykubati venga Khreşi danê, vanê, “Alaattin Keykubat venga to dano.”

Khures, “Ez lıngunê Alaatin Keykubati nêsonune.”

Ekerê Alaatin Keykubati beno top, eve zor pê Khureşi cênê benê lewe Alaattin Keykubati.

Alaatin Keykubat, “Tu kama, ça verva emrê mı yena?”

“Namê mı Khureso. Ez budelawo. Ağa, qomutan nasnêkonune. Ez Haqi naskenune, Xızıri nas kenune,” vano Khures.

“Tu ke heni wayirê itiqatiya, wayirê kerameta, o waxt kerameta xo mamusne!” vano Alaattin Keykubat.

Khures destê xo verê golê Khureşi de keno owa çhemi eve tevege kepuze vezone tever. Asmu ra asma çeliya.

“Tu siyırbaza,” vano Alaattin Keykubat.

“Nê, ez siyirbaz niyo,” vano Khures.

“O waxt zu keremeta de bine mımusne, çı wazena danune tu,” vano Alaattin Keykubat.

“Ya beno,” vano Khures.

Eskerê Alaattin Keykubati Bağin de fırıne finera cı, Khures kuno fırıne. Dewresê Gewr ki tey cêno. Cêno ke, o cır ê saad bo. Kunê fırıne, fırıne vêsana. Adır khıla. Xêyle ke tey manenê, vejine tever… Vejino tever ke, zımelê xo, dev-riyê xo cemed giredo…

“Çı wazena?” perseno Alaattin Keykubat.

“Ez qe tho ki nêwazon. Çımê mı malê dina de niyo,” vano Khures. Fırıne ra kosaviye de qawağe cêno, fırr keno erzeno. Darê qawağe, kosavi  yeno gıneno dewa Zeve rê. İşte na dewe Dewa Khreşiya. Khures weşiya xo na dewe de rameno. Cı ra zu laz beno, namê xo Saider beno. Saider wayirê bızu beno. Bızınê xo çele zımıstoni de çırayneno. Piye Saideri sas beno. Na bızi çelê na zımıstoni de çı weno ke, honde benê mırd? Khures roze lazê xo Saider dıma sono. Niadano ke Saider darê destê xo dano kamji leye rê, leyê bena gewe. Zu bıze Khureşi vinena, bırkena. Saider vano, “To rê se bi? Khuresê Khur peskarê tu bi?”

Duzgı xo dıma niadano ke, piyê xo Khures hawo dıma. Saider serm keno, ar keno, mali caverdano sono… Gema Zargoviti ra hire gami de reseno Esketê Çeli. Na mesela ra dıma Saideri na Kemer de, na esketi de mekan ceno. Pi, Khureşi pers kerdo, “Durumê Saideri çıtıro?”

Kam ke Saider diyo, vato, “Durumê xo jede rındo, Duzgıno.”

Endi namê Saideri biyo Duzgı. Duzgın Bava. Duzgı Bava biyo mekanê feqir fıqarey, biyo mekanê mırodo. Nêweso keno wes… Husko keno nerm, keno wayirê domonu…

Ez ve Metin Bıray’ra araq çarç kerdenê. Khemer thik bi. Xeyle çetın bi. Hire gami de nê, hama peyniye de reştime Esketê Tose. Tene oreşiayme ra…

Metin Bıray vake, “A ha niade, malê koy!”

Maşala! Zu bıze, ya ki kel bi. Cor serê Esketê Tose de thik bibi selam dênê ma. Ma thik onciyenê kemer, a bıze ki kemer serra ma de xeylê olvojeni kerde… A ki kermeri  ser de hete ma ser amenê. Vejiayme kerti ser. Kert, en cao berzo. Hete zu de heete Mamikiye, hete Kızılkilise, Koê Buyerê, Jele vinena, hete bin ra ki hetê Paşi, hetê Xarige, hete gema Zargoviti, hetê Bağıni, Qareqoçani, Palu vinena… Kerte tene oreşiayme ra, bime rast.

Metin Bıray vake: “Ma Malê Phezkufi di. Zu ki heliyê koy, morê şiay bivinime… Beso!”

Endi tiji herke şi hurdiunê xo ra biyenê nejdi, gıra gıra şiyenê doymi…

Metin Bıray vake, “şime tape boveri, yê Dızgini uza topê xo est^. Uza topi estê…

“Metin Bıra, kume herey. Hem ki tu vana, heşi estê… Ters kot zerê mı… Ohh! Hayde tafta şime. Hes! Hes ke ma bıvino, ma keno pırtley,” vake mı.

“Nê, meterse!” vake Metini.

Bime rast. Metin raa ra tene ki vasê koy, kekiki, wasê çay, adaçayı, kerd top, ameyme nisange… Oncia hete Hiniyê Xaskare…

“Niade, niade Bıra Uşe, heli hawo hawra fetelino,” vake Metini.

Heli perra ra bi vindi.

“Bıra Uşen, hereketunê xo rê diqatke, boverê ma qereqolê Qıli oseno,” vake.

“Bıra Metin, ez tho nêkon. Nia xo rê beveng vınetawo,” vake mı.

Tene ke nisange de oreşiayme ra, bime rast versımşerde.
Hiniyê Xaskare de oncia tene oreşiyame ra, owa xo sımıte bime rast versımşerde hete Qonağce ser…

Tene ke bime alcağ, ma kesıke diye.

“Oh, bıra kesık, tu xêr ama! Ez nêweso, gonia to mı rê jede rınd yena. Hama tu gunawa. Meterse, ez qarsê to nêbon. Kesıke tenê tersê. Sarê xo ge vetenê ge kerdenê zerrê qasnağê xo.

“Meterse! Ma qarsê to nêbeme. So! So raa xo so! To rê uğurbo! To raa xo ra, ma ki raa x ora.”

Bime vesan. Endi tiji waxto ke şiero doymi.

“Uşen Bıra, ma malê koy di. Ma Heli di, ma kesıke diye. Xora morê şia nêdi. Morê şia ça nêdi? Çıke to mori ra tersa, çokawo o dür mend… Bime vêsa, eke caê ra nonê neşibe ma bo, endi her mırodê ma yeno hurindi…,” vake Metini.

Ma reştime Qonağce… “Oh Metin, mabe xêr di,” vake zu çênaka de riwayıse. Dı çêneki bi, dı ki mormeki bi. Saadete ve Sultane rab i. Way bi. Zu ki bırayê xo ve ciniye ra lewe de bi. Yê Sultane mêrdê xo ki lewe de bi.

Metini nas kerdenê. “Estomol de ma jede amaymê konserê sıma,” vake Saadete ve Sultane ra. Ma amayme Kemerê Bımbareki ke, qurvan bıkerime. Qurvanê xo ma tey ardo…” vake Saadete.

Qurvan zu bıza de kole biye. Sıpiye biye. Bıne gule de ki dı gulikê xo bi…

Qurva ont tever, Metin mı ra vake, “Uşen Bıra, tu Khuresıza, tetirke! Dua qurvan de!”

Mı vengê xo nêkerd. Şino verê qurvani, di hire çeku vake. Na dua qurvani dua mına sıftiye biye.

Ma nonê xo pia werd, çayê xo pia sımıt, lawikê xo pia vati… Matini vake,”sıma xaşi sekerdi?”

Ali ve Momıdi ra vake, “ma xaşi eşti verê hesu. Sondane isonke şi çê xo, heşi yenê. U ki bara ine. Mı eşti verê hesu…”

Waxt endi xêyle ave şi bi. Dorme tari bi. Teyna elektrikê qereqolê Qıli roşti dênê dormi… Hama na roşti jede roşti dênê, roştia xo ki je roşitia binu nêbiye… Sayike çımınê isoni kena khorr…

Ali ve Momıd xezmetkarê Qonağce bi. Momıdi vake,” Yolcu yoluna gerek. Herey mekuyê! Se beno, se nêbeno.”

Ma teker teker pêrune ra xatırê xo wast bime rast hete raa Mamikiye ser…

Türkçe

DÜZGÜN BABA’DA BİR GÜN 

İlkbahar, artık hükmünü yitirmişti, yaz sıcağı acımasız olarak kendini gösteriyordu. Aylardan, yaz mevsiminin ilk ayıydı. Gün olara Pazar günüydü. Sabah erkenden kalmıştım. Ablama sabah erkenden telefon açtı. “Süt aldım, taşıyamam. Aracınla sütü taşıyıp bana yardımcı olursan çok sevinirim,” dedi. 

Ben ablamın bu ricasını kırmadım, “olur,” dedim.  

İki çayımı içtim, vedalaşıp dışarı çıktım. Daha eve varmadan telefon çaldı. “Hüseyin kardeş, merhaba.” 

Telefondaki sesi hemen tanıdım. Sevdiğim ve saydığım ses Metin’in sesiydi. Bu ses, Dersim’in sevilen sesiydi. Yalnız Dersim’in değil, aynı zamanda Türkiye’nin de sevilen sesi  ve sanatçısı Metin Kahraman’dı. 

“Merhaba, Metin,” dedim. 

“Hüseyin kardeş, ben Düzgün Baba’ya gitmek için niyetlendim. Eğer istersen birlikte gidelim.” 

“Metin, ben Düzğün Baba’ya gitmek için niyetlenmedim. Fazla istekli olduğumu da söyleyemem,” dedim. 

“Sayın kardeşim, ben niyetlendim. Senden ricam olacak: Beni Düzgün Baba’ya götür!” 

“Metin, biraz müsaade, ben seni hemen geri ararım,” dedim. 

Metin’in bu ricasını reddetmek için ya çok inatçı olmak gerekirdi ya da sadece hayırcı olmak gerekirdi.  İnatçıyımdır. Yerine göre hayırcıyımdır. Ama Metin’e karşı inatçı ve hayırcı olmak biraz haksızlıktır diye düşündüm. 

Araya çok zaman sokmadan Metin’e telefon açtım:  “Metin kardeş, hemen geliyorum. Birlikte Düzgün Baba’ya gideceğiz. Ben de istiyorum,” dedim. 

Yaz ayının ilk ayı olasına rağmen sıcaklar had sefadaydı. Sanki gökyüzünden ateş saçılıyordu. Hiç zaman kaybetmeden yola koyuldum. 

“Metin, yoldayım. Sen nerdesin? Nereden  alayım seni?” 

“Hüseyin kardeş, ben Seyit Rıza Meydan’ındayım. “ 

“Metin, bilirsin Mamiki’de insandan çok motorlu araç vardır. Ben çarşı da o karabalığını içine girmeyeyim. Beni İş Bankası önünde beklersen sevinirim. Beş dakika da ordayım,” dedim. 

“Olur,” dedi Metin. 

Metin, yazın bu sıcağında kurumayalım diye iki Mumzur suyunu alıp araca bindi. Zaman kaybetmeden yola koyulduk.  

Cem Evine yaklaştığımızda yavaşladık. Araba kuyruğu uzamıştı, arkası Cem Evi’nin yakınına dayanmıştı.   

Kontrol noktası önümüzdeydi. Kuyrukta beklememiz çok büyük bir sakınca arz etmiyordu. Ama sıcaktı, ateş yağıyordu. Araca vuran sıcaklık içindekileri de yakıyordu.  

Kontrol noktasında sıra bize gelmişti. 

“Bağajı açar mısınız?” dedi ateş püskürten sıcağın altında kimlik ve bağaj kontrolünü yapan asker. 

Bağaj’da bulunan paketi göstererek, “Bunlar ne?”  

“Kitap.” 

“Paket’te ne var?” 

“Onalar da kitap.” 

“Tamam, devem edin!” dedi asker.  

Kolay da sayılmazdı bu sıcağa dayanmak. Asker, yukardan aşağı tam teçhizat askeri elbise ve üste de emniyet eleği ile güneşin altındaydı.  

Pax köprüsüne varır varmaz sağa kırdık aracımızı. Artık Düzgün Baba yoluna girmiş sayılıyorduk.  

“Ya Hızır! Ya Düzün Baba!” dedik ve yolumuza devam ettik. 

Sıcak o kadar tesirli ki aracın metalini delip geçiyor hissini veriyordu. Adeta içerde insanı pişiriyordu. Teşnik’i geçip Çukur köyüne vardık. Üç kadın, iki erkek serin bir ağacın gölgesinde oturuyorlardı. Onları az geçtikten sonra, “Metin, istiyorsan burada biraz mola verebiliriz.” 

“Olur,” dedi Metin. 

Çokur! Üzerine büyük büyük ağıtlar yakılmıştır: 

“…  

Ah Çukur! Ah Çukur!… 

Sulü Ağa diyor ki: Hele gidin şu Çukur’un tepesine 

Sadece duyulan ağıt ve acının sesidir. 

Genç  genç insanları kırıp üst üste yığmışlardır…” 

Biz aracımızı park edip gölgede oturan bayan ve erkelerin yanına vardık.  

“Merhaba.” 

“Merhaba,” dediler hep bir ağızdan gölgede oturan ve halinden memnun görünen topluluk. 

İlk önce Metin’i tanımadılar. Metin’i tanır tanımaz hemen öpmeye kalkıştılar. 

Metin, “Ben hastayım, omuzdan öpelim birbirimizi.  

Omuzdan öptüler birbirini.  

Kadınlardan biri, “Ben de kanserdim. Hastalandıktan sonra İstanbul’u terk ettim, yaşamımı köyümde sürdürüyorum. Allah’a şükür şimdi iyiyim,” dedi. 

Ağacın altı oldukça serindi. Yazın çekilmez sıcaklığını çekilir yapan şirin bir serinlikti bu gölgelik. On dakika falan sohbet ettik, dinlendik ve yolumuza devam ettik. 

“Güle güle. Yolunuz açık olsun! Düzgün Baba yar ve yardımcınız olsun! Yolunuz açık olsun!” dediler bizi uğurlarken gölgede oturanlar.  

Yolumuza davam ettik. Çukur köyünü geride bırakıp, Nisage (Nişangah) denilen mıntıkaya vardık. Bu tepeden Düzgün Baba’nın mekanı görünüyordu. Bu tepenin önünde bulunduğumuz coğrafyaya pek uyum göstermeyen, etrafı tel örgüyle çevrili büyük bir beton bina vardı. Akşamları da etrafında parlak ışıklarlar yanıyordu. 

“Metin bu nedir?” diye sorduğumda, “Burası Kıl Karakolu’dur,” dedi Metin. 

Etrafı çevrili, güvenden ziyade korku salan bu beton binayı ve Kıl köyünü geçip “Qonace” olarak adlandırılan Cem Evine vardık.  

Qonaçe, Düzgün Baba’yı ziyaret edeler için bir dinleme ve adak kesme mekanıdır.  Düzgün Baba dağının Mamiki eteğinde Qonaçe, Kızılkilise eteğinde ise, daha büyük, daha modern bir Cem Evi bulunmaktadır.  

Gelen inançlı kişiler mumlarını bu mekanda yakar, kurbanını burada kestirir… 

Açtık fakat yiyecek bir şeyler yoktu. Birer çayımızı içtikten sonra Metin Mahmut’un yanına yaklaştı. Mahmut Qonaçe’nin hizmetkarıydı. Daha doğrusu Düzgün Baba’nın hizmetkarıydı. Öyle görüyordu kendini.  

“Mahmut kardeş, biz açız. Yiyecek bir şeyin var mı?” diye sordu Metin. 

“Hayır, yiyecek bir şey yok,” dedi net bir ifadeyle. 

“Hadi gidelim, Hüseyin kardeş. Yolumuz daha çok uzun! Düzgün’ün yolu öyle sanıldığı kadar rahat bir yol değildir,” dedi Metin. 

Gölgemiz oldukça kısalmıştı. Vakit öğle zamanıydı. Güneş tam tepedeydi, ısısını oldukça belli ediyordu.     

“Hüseyin kardeş, çantamda iki yazma vardır. Birini sen al, birini de ben. Bizi güneşten korur,” dedi Metin. 

Yazmalardan bir kırmızıydı, biri de sarı ve beyazdı. Kırmızıyı Metin aldı, sarısı ve beyazını da ben aldım. 

Yola koyulduk. Yol taşlık ve kayalıktı. Kalabalık değildi. Bir iki kişi önümüzde, iki bayan ve bir genç de arkamızda ilerliyordu.  

Arkamızda yürüyen bayanlardan biri 50, diğeri de 80 yaşlarındaydı takriben. Genç adam da takriben 30 yaşlarındaydı. Biz önde onlarda arkada yürüyorlardı.  

Kayalık ve dar yoldan ilerlerken, karşı istikametten gelen bir adamla karşılaştık. Adam takriben 75 yaşlarındaydı.  

“Merhaba Amca Bey.” 

“Merhaba,” dedi adam. 

“Amca Bey, sen de bizim gibi ayakkabı çıkarmadan ziyarete çıkmışsın,” dedim. 

Adam Kırdas dilini konuşuyordu. Yani Kürtçenin bir şivesini konuşuyordu. Zazacası kıttı.  

“Nerede o eski itikat ve inanç? Doğrusunu söylersem, biz şimdi o eski gücü kendimizde göremiyoruz. Eskinden kızgın güneşin altında yanan kayalıklara biz çıplak ayaklarla tırmanıyorduk.  O kızgın kayalık ve taşlar ayağımız tesir etmiyordu… Ya şimdi…?” 

“Adım Hüseyin’dir. Hüseyin Varlık. Ben Baba Mansurluyum. Şöbek köyündenim. Şöbek, Hüseyin Cevahir’in köyüdür.  Hüseyin Cevahir   benim kapı komşumdu hem de çocukluk arkadaşımdı,” didi Hüseyin kendini tanıtarak.  

Adam bunları anlatırken gözleri yaşardı.  Adam fiziki olarak biraz zayıf görünüyordu ama hala çelik gibiydi. Konuşması da tane tane ve oturaklıydı. Biz, Düzgün Baba’dan dönen bu amca beyle konuşurken, arkamızda yürüyen iki bayan ve genç vatandaş bizi geçip önlerimize geçtiler. 

Biz, Hüseyin Varlık ile bir müddet sohbet ettikten sonra yolumuza koyulmaya hazırlandık. Daha hareket etmeden Metin: “Piro, ben hastayım. Düzgün Baba’yı ziyaret etmeye gidiyorum; onunla konuşmaya gidiyorum…” 

Hüseyin, Metin’e dönüp, “İtikat ve inancını tam tut! İman et! Dileğim o ki, Düzgün nefesini içine üfüre ve üfürdüğü o nefes sana ilaç ve derman eyleye!” 

“Amin!” dedik ve yolumuza koyulduk. 

Önümüze geçen 80 yaşlarında olan kadın yolda bir kayanın dibine çömelmiş ha bire ağlıyordu: “Düzgün Baba, sen büyüklerin büyüğüsün! Sen neden bu acıyı bize verdin? Xıdır’ımı neden benden aldın? Sen Xıdır’ımı aldın, bize bu acıyı verdin, bari bundan sonra bize acı verme! Tekrar bize acı yaşatma! … Düzgün Baba! Xıdır! Xıdır’ım! … Xıdır’ım sen neden bizi bırakıp gittin? Neden bizi bırakıp kara toprağın altına göçtün?” 

Kadın uzun uzun ağladı, oğlu üzerine ağıtlar yaktı.  

Kadının yakarışı adamın içini yakıyordu. Metin, kadının ağıtına dayanamadı, akıllı telefonunu hemen harekata geçirdi; kadının yakarış ve ağıtını kayda aldı.  

Biz, kaya altında ağlayan kadın ve yanındaki arkadaşlarını bırakıp yolumuza devam ettik.  

Haskar Çeşmesine vardık. Haskar, Düzgün Baba’nın kız kardeşi ve Kureyş’in de kızdır. Ana Haskar Çeşmesi, kayalıkta küçük bir mağaranın içindedir. Su kayalıktan damlaya damalaya kayalıkta göllenir. Ana Haskar Çeşmesinde biraz dinlendikten sonra,  kayalıkta ağıt yakan 80 yaşındaki bayan ve arkadaşları da Ana Haskar Çeşmesine vardılar. 

Ana Haskar suyu soğuktu. Sırasıyla üsküre ile teker teker suyumuzu içtik. Serinlendik. Yeteri kadar dinlendikten sonra yolumuza devam ettik. Ama 80 yaşındaki teyzenin sesi kesilmemişti. Hala ağlıyordu Hıdır’ı için. Kalan bakiye için de dualarını eksik etmiyordu… 

Daha gideceğimiz çok yolumuz vardı. Biz yolumuza devam ettik, yaşlı teyze ve arkadaşları Ana Haskar Çeşmesinde kaldı. Zirveye tırmanırken yaşlı teyzenin sesi hala duyuluyordu. Demek ki acısı büyüktü. Biz onları geride bırakıp çıkarken yaşlı teyzeye Hıdır’ını eceliyle mi yoksa öldürüldüğünü sormadık. Yarasını bir daha deşmek istemedik. Ve uzaklaştık… 

Metin, insan vücuduna sinsice yayılan illete karşı tedavi görüyordu. Buna rağmen performansı maşallah çok iyi idi. Kayalık yolu zirveye doğru bir dağ keçisini kıskandıracak şekilde tırmanıyordu. Tabii bazen nefesi kesiliyordu. Öksürüyordu. Öksürünce de balgam çıkarıyordu… 

“Ah bu lanet sigara! Bu da olmasaydı!” diyordu Metin. 

Biz dağın eteğini tırmanıp zirveye ulaştık. Zirveden sonra yol düz ve rahattı. Ama sıcaklık, insanı yağmur suyunda yıkanmış gibi ter ile yıkatıyordu.  

Yol rahattı ama içimi bir korku sardı. “Metin kardeş, ben çok spontane olarak yola çıktım. Tam teçhizatlı yola çıkmadım. Ayağımda sandalla çıktım. Yılanlardan korkuyorum. Bu dağ başında ısırırlarsa bana kurtuluş olmaz,” dedim. 

“Hüseyin kardeş, korkma! Yılanlardan korkma. Evet yılan vardır ama bu yılanlar Düzgün Baba’nın yılanlarıdır. Onlar adama karışmaz. Ama ne yazık ki insanlar yılanlara karışıyor. Yazık günah!” dedi Metin. 

Yürüdük. Epeyce yürüdük. Düzgün Baba dağın zirvesindeki kayalığa vardık.  

Metin, “Bak Hüseyin kardeş, “Yukarısı Düzgün’ün kayalığı. Düzgün Baba buradan sır olup kayıplara karışmış…” dedi. 

Düzgün Baba’ın sır olup kayıplara karıştığı kayalığa tırmanmadık. Kayalığın biraz alt kısmında dinlendik. Dinlenirken Kızılkilise, Qalmeme Sır yerleşkeleri gözler önündeydi. Bu güzel manzarayı kuşbakışı biraz seyrettikten sonra tekrar yola koyulduk. 

Yılanlardan bahsettiğim için Metin bana dönerek: “Hüseyin kardeş, yılanlardan korkmana gerek yok. Qalmemo Sır, ev damının tavanında kullanılan büyük atılları yılanlara bağlayıp Kureyş köyüne kadar çektirtmiştir. Yılanlar bu büyük ve kalın kalasları Kureyşe götürmüştür.” 

Metin, bu anlattıkları ile beni teselli etmiş olsa bile, yinede içimde korkunun bir izi hala vardı.  

“Hüseyin kardeş, şimdi buradan Çeviz Çeşmesine gideceğiz. Orada soğuk suyumuzu içtikten sonra “Esket’e, Eketê Çeli’”ye tırmanacağız,” dedi Metin. 

Ceviz Çeşmesi, büyük ceviz ağacı altında olduğu için bu ismi almıştır. Suyu oldukça soğuktur.  

Bu çeşmede suyumuzu içtikten sonra “Esket” olarak bilinen mekana doğru tırmandık. “Esketê Çeli” olarak bilinen kayalıktaki mağara Düzğün Baba’nın ibadet için inzivaya çekildiği mekandır.  

Çeşmede kimse yoktu. Sanki koca Düzgün Baba’da yolunu şaşırmış iki budaladan başka kimse yoktu.  Acıkmıştık. Metin hemen bir derviş edasıyla, “Hüseyin kardeş, yanımda yiyecek bir şeyler yok ama heybemde erik vardır. Bir iki erik ye, sana enerji verir… Korkma, Düzgün Baba bizi doyurur,” dedi.  

“Erikler oldukça ekşimsiydiler. “Uhh, çok ekşiler,” dedim.  

“Ekşi iyidir. İlaçtır. Ye!” dedi Metin. 

“Hüseyin kardeş, artık yavaş yavaş yukarı “Eskete”  (Düzgün’ün Mağarası) doğru tırmanacağız. Hiç merak etme şimdi dağ keçileri de çıkıp gelecek,” dedi Metin. 

Bir müddet tırmandıktan sonra Düzgün’ün mağarası  görünmeye başladı. Mağaraya varmadan ayakkabımızı çıkarıp mağaranın içine yürüdük. Mağara da kimse yoktu. Bom boştu.  

Metin, biraz dinledikten sonra tütününü çıkarıp bir sigara sardı. Sigarasını sardıktan sonra etrafına bakıp bir iki derin nefes aldı. Sonra sigarasını tüttürüp bir iki fırt içine çekip dumanını dışarıdaki temiz havaya püfledi… Ardından öksürmeye başladı… 

“Düzgün Baba, beni af eyle! Ben otuz senedir ki, bu illeti içiyorum. Bir türlü bırakamıyorum,” dedi Metin af dilercesine.  

Gün oldukça ilerlemişti. Dualarımızı ettikten sonra “Hiniye Tose” (Üsküre Çeşmesi)’ne doğru yolumuza devam ettik. Kayalık gittikçe dikleşiyordu. “Düzgün Baba nasıl bu sarp kayalığı tırmanmıştır?” diye geçirdim içinden. Sağ olsun Metin hem iyi tırmanıyordu hem de iyi rehberlik ediyordu: “Kureyş, Alaaddin Keykubat döneminde yaşamını Bağin’de sürdürmüştür.  

Alaaddin Keykubat zamanın hükümdarıydı. Askerleri Kureyş’i  damlarlar:  “Efendim, hükümdarımız Alaaddin Keykubat sizi emreder.”  

Kureyş, “Ben Alaaddin Keykubat’ın ayağına gitmem,” der. 

Ama Alaaddin Keykubat’ın askerleri Kureyş’in etrafını sarar, derdest edip onu hükümdarlarının huzuruna getirirler. 

Alaaddin Keykubat Kureyş’e dönüp şöyle der: “Sen kim oluyorsun da benim emrime itaat etmiyorsun?” 

“Benim adım Kureyş’tir. Ben bir evliyayım. Ben ağa, hükümdar tanımıyorum. Benim tanıdığım biri vardır, o da tanrıdır; o da Hızır’dır,” der Kureyş. 

“Madem ki sen evliyasın, madem ki sen ermiş itikat ve iman sahibiysen, göster bana hüner ve kerametini!” der hükümdar Alaaddin Keykubat. 

Kureyş, elini uzatarak önünde akan nehrin soğuk sularına batırıp çıkarır.  Soğuk sudan çıkan avucu karpuz ve karpuz yaprağı ile doludur. Aylardan ocak ayıdır. 

“Sen bir sihirbazsın,” der Alaaddin Keykubat. 

“Hayır, ben sihirbaz falan değilim,” der Kureyş. 

“O zaman bana başka bir keramet göster ki, sana inanayım! O zaman dilediğini sana veririm,” der Alaaddin Keykubat. 

“Olur,” der Kureyş Baba. 

Alaaddin Keykubat’ın askerleri Bağin’de fırını odun ile doldurur ve ateşe çakarlar. Fırın iyice kızışınca, Kureyş fırına girer. Kuryş, Dewresê Gewri’de şahit olarak yanına alır. Fırın harıl harıl yanmaktadır, alevleri ortalığı kavurmaktadır. Kureyş, uzun bir müddet kaldıktan sonra yanan fırından dışarı çıkar. Dışarı çıktığında bıyıkları, yüzü kaşı buz tutmuştur.  

Alaaddin Keykubat, Kureyş’in donmuş yüzünü görünce şaşkına döner: “Ne istersin benden?”  

“Ben hiçbir şey istemiyorum. Benim gözüm dünya malında yoktur,” der Kureyş. 

Kureyş fırında yanan odun parçaları arasından bir kavak parçasını alıp var hızıyla fırlatır. Kureyş’ın fırlattığı o kavak parçası gelip Zeve Köyüne düşer. İşte bu köy, Kureyş’in köyüdür. Bu olaydan sonra Kureyş, yaşamını bu köyde sürdürür. Kendisinden bir çocuk olur, ismi Saider’dir.  

Saider, keçi sahibidir. Keçilerini zemperi  ayında otarmaya götürüyor. Akşam keçiler eve geldiğinde karınları tok olarak ahıra girerler. Saider’in babası Kureyş buna şaşırır: “Bu keçiler, kışın bu ayında ne yiyorlar ki, bu kadar tok olarak geri dönüyorlar?”    

Kureyş, merakını gidermek için oğlu Saider’i takip eder. Oğlu Saider, elindeki asayı vurduğu ağaç yeşeriyor ve keçiler doyasıya meşenin yeşilini yiyip doyuyor…  

Keçilerden bir hapşırıyor. Saider: “Sana ne oldu? Kureyş mi seni rahatsız etti?” der. 

Saider arkasını dönüp baktığında babası Kureyş’i görür. Saider utanır. Utancından davarı bırakıp kayıplara karışır… 

Saider, üç adımda Zargovit Ormanından Esketê Çeliyê varır.   

Saider, bu hadiseden sonra mağarada inzivaya çekilir… 

Babası Kuryş, oğlu Saider’i merak eder ve sorar: “Saider’in durum nasıldır?” 

Saider’i gören, “Durmu çok iyidir, çok düzgündür,” der. 

Artık Saider’in adı bugünden sonra “Düzgün” olmuştur… 

Düzgün’ün mekan tuttuğu bu mağara fakir fukaranın da mekanı, ziyaretgahı olmuştur. Bu maka adeta dilekler mekanı olmuştur. Hastaları sağaltmıştır… Çocuğu olmayanlara çocuk vermiştir… 

Kayalık oldukça sarptı. Düzgün Baba’nın koca yolu üç adımda çıktığı kayayı biz ter dökerek zar zor Üsküre Mağarasına çıktık…  

Biraz dinlendikten sonra Metin, “Bak, bak, işte dağ keçileri!” dedi. 

Yalnız bir keçiydi. Keçi mi, tekke miydi ayrıt edemedik. Üsküre Mağara’sındaki kayanın uç kısmındaydı. Bize bakıyordu.  

Mağaradan çıkıp sarp kayaya doğru tırmanmaya başladık. Dağ keçisi de kayanın zirvesinde küçük adımlarla bize eşlik ediyordu. Bizim gittiğimiz istikamete doğru atlıyordu kayadan kayaya. Kayanın zirve kısmına tırmandık. Kert olarak adlandırılan bu kısım Düzgün Baba’nın en yüksek kısmıdır. Bu tepeden baktığımızda bir taraf Maikiydi, diğer tarafı da Kızılkilse, Koê Buyere (Buyer Ana Dağı) ve Jel Dağı’ydı. Her taraf kuşbakışı görünüyordu.  

Güneye baktığınızda da Paş, Xariğ ve Zargovit Ormanları görünüyordu. Bağin, Karakocan ve Palu’ya kadar olan coğrafya görünüyordu.  

Zirvede yeteri kadar dinlendikten sonra yolumuza devam ettik. 

“Hüseyin kardeş, biz dağ keçisini gördük. Bir de dağ kartalını ve siyah yılan görürsek çok iyi olur,” dedi Metin. 

Güneş batmak üzereydi.  

“Karşı tepeye gidelim. Düzgün Baba oradan toplarını atmıştır. Toplarını tüm kötülüğe karşı atmıştır,” dedi Metin. 

“Metin, geceye kalmayalım. Ne olur ne olmaz? Sen ayılardan bahsetmiştin. Tehlikeli olabilir. Ayı! Ayı bizi görürse, param parça eder. Gidelim,” dedim. 

“Hayır korkma!” dedi Metin. 

Yolumuza devam ettik. Yolumuz kekik, ada çayı ve diğer şifalı otlarla süslüydü. Metin bunlardan oldukça topladı… 

Nisange’ye (Nişangah’a) vardık. Tepede önümüzdeki manzarayı biraz seyrettikten sonra Ana Haskar Çeşmesine doğru inmeye başladık. 

“Bak, bak Hüseyin, dağ kartalı ilerde uçuyor,” dedi Metin sevinerek. 

Dağlarda özgürce uçuyordu. Beli bir süre sonra gözden kayboldu.  

Atletim ıslanmıştı, çıkarıp güneşte kurusun diye astım.  

“Hüseyin kardeş, hareketlerine dikkat et, karşımızda Kıl karakolu duruyor,” dedi Metin. 

“Metin, bir şey yaptığım yok, sesiz sesiz duruyorum,” dedim. 

Nişangah’da biraz dinlendikten sonra yola koyulup Ana Haskar Çeşmesi’ne vardık. Orada biraz dinlenip suyumuzu içtikten sonra Qonaçe’ye doğru ilerledik. Qonaçe’ye yaklaştığımızda bir kaplumbağa gördük.  

“Oh, kaplumbağa kardeş, hoş geldin, sefa getirdin. Ben hastayım, senin kanın benim hastalığıma çok iyi gelir. Hama sen yazıksın. Sana nasıl kıyarım? Korkma, korkma, sana karışmam!” dedi Metin. 

Kaplumbağa gerçekten korktu. Başını bir panzerli gövdesine gömüyordu bir çıkarıyordu. 

“Korkma, korkma, biz sana karışmayız. Git! Git, yolun açık olsun! Sen yoluna, biz de yolumuza,” deyip yolumuza devam ettik.   

Güneş batmak üzereydi, oldukça acıkmıştık.  

“Hüseyin kardeş, biz dağ keçisini gördük, dağ kartalını ve kaplumbağa gördük. Yalnız siyah yılan görmedik. Neden görmedik? Çünkü sen yılandan korktuğun için onlar bizden uzak durdu. Şimdi acıktık, eğer bu kutsal mekanda bize bir lokma ekmek nasip olursa, her muradımız yerine gelmiş olacak,” dedi Metin. 

Qonaçe’ye varır varmaz, “Oh, Metin! Merhaba Metin,” dedi güler yüzlü bir bayan. Küçük bir gruptu: iki bayan, iki de erkekti; Saadet, Sultan, eşi ve kardeşiydi. Metin’i tanıyorlardı.  

“Sizi konserlerinizden ve müziğinizden tanıyoruz. İstanbul’da sık sık da sizin konserlere geldik,” dedi Saade ve Sultan. “Şimdi Düzgün Baba’ya geldik, bir adak sunmak istiyoruz,” dedi Saadet. 

Kurbanları, beyaz bir keçiydi. Boynuzları yoktu. Boynunu, alttan gül gibi sarkan tabii iki boncuğu vardı. Güzel görünüyordu. Ağılında bekliyordu. Bazen meleyordu. 

Kurbanı dışarı çıkardılar. 

“Hüseyin kardeş, sen Kureyşanlısın, kurbanın duasını sen vereceksin,” dedi Metin. 

Ben sesimi çıkarmadım. İtiraz da etmedim. Kurbanın önüne geçtim, yapabildiğimce bir iki kelim dua söyledim. İlk defa böyle bir görevle karşı karşıya kalmıştım.  

Birlikte yemek yedik, birlikte çay içtik. Sonra birlikte türkü söyledik…  

Metin, beyaz ve boynu iki gerdanla süslü boynuzsuz keçiyi kesen Ali’ye dönerek, “Siz kelle ve paçaları ne yatınız?” 

“Biz kelle ve paçaları ayılar için dereye attık. O da onların payı,” dedi Ali. 

Vakit oldukça ilerlemişti. Etrafımız karanlıktı. Yalnız karşı tarafımızda yanan karakol yüksek voltlu lambaları ışık saçıyordu. Fakat bu ışık, diğer ışıklardan farklıydı. Işık çok keskindi, gözleri alıyordu.  

Ali ve Mahmut, Qonağçe’nin hizmetkarlarıydılar.   

“Yolcu yoluna gerek. Gecikmeyiniz! Ne olur ne olmaz. Öyle bir zamanda yaşıyoruz ki… “ dedi Mahmut.  

Metin ve ben, Qonaçe’de kalan misafirlerden vedalaşıp Mamiki’ye doğru hareket ettik…. 

Hüseyin Çağlayan