Dersim 38 Anketi Üzerine Değerlendirme

Anket sonuçları bize, Dersim halkının taleplerini seçerken, somut sonuçlar, uzun vadeli ve geleceğe dönük kazanımlar hakkında fazla kafa yormadığını göstermektedir.

 

Kızılca  YÜRÜR*

ANKET SORUSU:
Dersimlilerin Dersim 38’den Dolayı Devletten Talebi Ne Olmalıdır?

 

Bu ankette, 38 katliamı dolayısıyla, Dersim halkının devletten en öncelikli talebinin hangisi olması gerektiği sorulmuştur. 38 katliamı, binlerce Kızılbaş Dersimlinin katledilmesinin ötesinde, ağır ve vahim sonuçları beraberinde getirmişti. Amaç bir halkın dilini, dinini, toprağıyla bağını, toplumsal dokusunu yok etmekti. Yani, Ortadoğu’dan, İran ve Afganistan yaylalarına kadar uzanan, geniş bir Asya coğrafyasının kültür birikimini, kadim inançların zenginliğini taşıyan bir kültüre, bu kültürü taşımayı kutsal bir görev kabul eden Dersim halklarına, yok etme amaçlı bir saldırı söz konusuydu. Bu saldırıyı yürütenler, 38’de başaramadıklarını, 93’teki köy boşaltmaları ve terör politikalarıyla sürdürerek, Dersim’in dünyasını parçalama çabasını sürdürdü. Şimdi, Dersim halkı, dilini, kültürünü, doğayla, geçmiş ve gelecekle ilişkisini yeniden kurmaya çalışıyor. Türkiye devletinin 38 katliamı dolayısıyla sunduğu göstermelik özür, Dersim halkının toprağına dönebilmesi, kendi dünyasını yeniden kurabilmesi için bir şekilde kullanılabilir mi? Buradaki temel soru, aslında, işte bu noktada bir “nasıl yapmalı?” sorusudur.

Anketteki, “köylere geri dönüş için destek” ve “tazminat ödenmesi ve toprakların geri verilmesi” şıkları, aslında tam da, devlet ve ordu müdahalesiyle, son 100 yılda iki kere tarumar edilen yerel yaşamın yeniden canlanmasının yolunu açma hedefine yönelik şıklardır. Kırmancki dilinin, Dersim Kızılbaş kültürünün var olabilmesi, bu kültürü var eden dokunun yeniden oluşabilmesine bağlıdır. Kentlerde, başka topraklarda, Dersim halkları yeniden kendi ortak yaşamını kuramaz. Köylerdeki üretim ve yaşam biçimi, Dersim inancını, dilini var etmiştir. Başka diyarlarda, saksıda bir ağaç gibi, güdük kalacaktır. Öyleyse, köylerdeki yaşamın yeniden sürdürülebilmesi için, her çeşit zulüm ve sistematik imha yöntemleriyle bu dünyayı parçalayan devletin, insanların köylerine, toprakların dönebilmesinin alt yapısını hazırlaması gerekir. En azından, insanların bu yaşamı yeniden var edebilmesi için, verdiği zararın asla ödenemeyecek bedelinin, sadece maddi kısmını ödemesi gerekir. Bu şıkların ankete koyulmasının nedeni de, bu somut bir değişime ön ayak olabilecek talepler üstüne tartışmayı açmaktı.

Ancak ne yazık ki, Dersimliler devletin köy yaşamının yeniden kurulabilmesi için, yapılan yıkımların onarılabilmesi için tazminat ve bedel ödemesini, geçmişlerini satmakla eşdeğer tutmaktadır. İnsanlar arasında, “rüşvetle bizi susturamazlar” anlayışı hakimdir. Tazminat almayı, yaşanan acıları satılığa çıkarmakla eş gören bir bakış yaygındır. Bu nedenle, bu iki şık ankette pek rağbet görmemiş, biri %9,27, diğeri %9,19 oranlarında kalmıştır. Maddi bir destek, tazminat alınmadan, köylerdeki evleri yeniden yapmak, ağaç dikmek, hayvanlarını almak, tarım üretimine geçmek, yaşamını köyde sürdürecek koşulları hazırlamak, nasıl mümkün olacaktır? Köyler yeniden canlanmadan, insanlar topraklarına kavuşmadan, evlerine dönmeden, Dersim’e özerklik verilmesinin ne faydası olacaktır? Bu sorular üstüne belli ki, anket katılımcıları fazla kafa yormamaktadır.

İkinci en fazla oy alan şık, “Dersim’e özerklik verilmesi” olmuştur. burada, Katliamı gerçekleştiren devlete güvensizlik ve tepki, açıkça kendini belli etmektedir. Dersim’in bu üniter yapıdan kopması istenmektedir, devletten talep, artık Dersim halkını bir başına, özgür bırakmasıdır. Bu “gölge etme başka ihsan istemem” yaklaşımı, aslında devletin özrünün kabul edilmediği anlamına da gelmektedir. Bu şıkkın bu kadar yüksek oranda seçilmesini, son derece merkezi ve baskıcı bir yapıyla varlığını sürdüren Türkiye devletine, Dersim halkının bir tepkisi olarak yorumlayabiliriz.

En fazla seçilen şık, “Arşivlerin açılması, mezar yerlerinin açılması, sürgün listelerinin açıklanması” olmuştur. Bu, Dersim derneklerinden, Dersimli CHP ve BDP milletvekillerine kadar, tüm siyasi aktörlerin de öne sürdüğü, televizyonlarda, gazetelerde savunduğu bir taleptir. Bir kez daha, Dersim halkının liderlerinin, kanaat önderlerinin ne kadar etkisi altında olduğunu gözlemleyebiliyoruz. İnsanlar, bütün halinde, kendilerine öğretilen talepleri tekrar etmektedir. Tek başına bu talebin yerine getirilmesinin, somut hayatta, Dersim’in gündelik yaşamında fazla bir şeyleri değiştirmeyeceği, düzeltmeyeceği göz ardı edilmektedir. Bu, simgesel bir zafer olacaktır, şüphesiz Dersim’i temsil etme iddiasındaki siyasilerin bir zaferi olacaktır. Ama, daha önceki anketlerde vurgulanan, Dersim’e geri dönüşün sağlanması, şiddet ortamının sona ermesi, doğaya zarar veren projelerin durdurulması, Kırmancki dilinin yeniden canlanması, insanların gelecek kuşaklara kültürlerini aktaracağı, Kızılbaş kültürünün özgürce yaşanabileceği bir Dersim yaratılabilmesi için, örneğin bu talep karşılansa, ne kazanılmış olacaktır?

 

Anket sonuçları bize, Dersim halkının taleplerini seçerken, somut sonuçlar, uzun vadeli ve geleceğe dönük kazanımlar hakkında fazla kafa yormadığını göstermektedir. Simgeler onlar için önemlidir, aynı şekilde, geçmişin simge isimlerine, yaşanan acıların izlerinin örtülmemesine önem vermektedirler.Kanaat önderlerini güçlü bir şekilde desteklemek konusunda tutarlı davranmaktadırlar. Önderlerine bağlılık ve itaat noktasında gösterdikleri birlik ve dayanışmayı, pratik ve geleceğin daha iyi kurulmasına dönük, canlı bir tartışma ve fikir geliştirme ortamını oluşturmaya harcadıkları, ne yazık ki, söylenemez.

* Sosyolog, Öğretim Görevlisi