21 Şubat Dünya Anadili Günü ve TADNET

Küreselleşme ile birlikte farklı inanç, etnik, dil gruplarına ait  kimliklerin öne çıkmasıyla ülkemizde yaşayan etnik gruplar, kurdukları kurumlarda dillerine yönelik farkındalık çalışmaları yürütmeye başladılar. Bu gruplardan birisi de Doğu Anadolu Bölgesi’nin Kuzey Fırat yöresinde yaşayan ve Türkiye’nin üçüncü büyük etnik grubunu oluşturan Zazalar’dır. Bu grubun anadili Zazaca ise, UNESCO’nun  Dünya Tehlike Altındaki Diller Atlası’na göre, Türkiye’de kaybolan ve koybalma tehlikesi altında olan 18 dilden biridir. Bu tehlikenin farkına varan İstanbul’daki Zaza aydınları, 2011 yılı başlarında bir araya gelerek Zaza Dil ve Kültür Derneği (Zaza-Der)’ni kurdular. 30 Nisan 2011 günü açılışı yapılan dernek, Zazaların Türkiye’deki ilk resmi kurumu olarak, dili, kültürü ve tarihi alanında kapsamlı araştırmalarını yürütürken, diğer yandan ilki 2012 yılında olmak üzere her yıl çeşitli etkinliklerle 21 Şubat Dünya Anadili Günü düzenlemeye başlarlar.

Zaza-Der, 2018 yılında Bilgi Üniversitesi Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu’nun kültürel haklar alanında çalışmalar yürüten gruplarını bir araya getirdiği eğitim çalışmalarına katıldığında, Türkiye’nin diğer kültürel grupları ile tanışma imkânı bulur. Ortak paydaları kültürel varlıklarını sürdürebilmek, kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olan dillerini korumak, gelecek nesillere aktarmak olan bu grupları tanımak ve birlikte çalışmalar yürütmek amacıyla 2019 yılında Laz Enstitüsü ve Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği (HADİG) ile temas kurarlar. Zaza-Der Başkanı Hıdır Eren’in daveti ile İsmail Avcı Bucaklişi (Laz Enstitüsü) ve Neşenur Altunkaya (HADİG) ile yapılan görüşme sonucunda, 24 Şubat 2020’de Dünya Anadili Günü etkinliğini birlikte kutlama kararı alırlar. Zaza Dil ve Kültür Derneği’nin çağrısıyla ilk adımları atılan bu birlikteliğe Laz Enstitüsü’nün önerisi ile tehlike altındaki diğer dillerin kurumlarından Gürcü Kültür Evi, İstanbul Kafkas Kültür Derneği, Pomak Dernekleri Federasyonu da davet edilir. Böylece beş kurum, ilk faaliyetleri olan 21 Şubat Dünya Anadili Günü’nü Bilgi Üniversitesi Kuştepe Kampüsü’nde kutlar. Bu etkinlikten sonra çalışmalarını …. yılında Tehlike Altındaki Diller Ağı (TADNET) çatısı altında birleşerek ortak projeler yürütmeye devam ederler. TADNET bileşenleri ……….. ile varlığını sürdürmeye devam etmektedir.

“Anadili evrenin kapısıdır.” Varolan tüm şeyleri anadilimizde görür, anadilimizde onlara birer anlam biçeriz. Anadilini sahiplenmek, onu daha da geliştirmek; ya da ölmekte olan anadiline can suyu verebilmek… Bunlar bir tek güne sığdırılacak şeyler değildir elbet. Dillerinin ölümün eşiğine geldiğini gören tüm dil ve kültür grupları gibi Anadolu’daki birçok dil ve kültür grubu da kendi dillerini yaşatabilmek için kurumsallaşma yoluna gittiler. Kaybolan diller atlasında yer aldığını gören dil grupları bu konuda daha çok hassas davrandı ve özellikle 2010’lu yıllardan sonra hızla kurumlaşma yoluna gittiler. Her biri, 21 Şubat Dünya Anadili Günü’nde kendi anadillerini hatırda tutabilmek adına “Anadili Günü” etkinlikleri düzenledi.

“Damdan düşenin halinden damdan düşer anlar.” Tek tek anadillerini kutlamak yerine, olabildiği kadar dilsel grupların kurumlarını bir araya getirerek, hep birlikte anadili gününü kutlamak üzere İstanbul Zaza-Der tarafından yapılan öneri kabul buldu ve ilki 2020 Bahçeşehir Üniversitesi yerleşkesinde olmak üzere o günden bu güne hep birlikte kutlanmaya başlandı. Bu birliktelik 2020 kutlamasının hemen ardından Tehlike Altındaki Diller Ağı (TAD) adıyla birlikteliğini sürdürmeye, Dünya Anadili Günü, yanısıra başka birçok etkinliğe de imza atmaya başladı.

Hızla globalleşen ve tek kutupluluğa doğru giden dünyada yitirilip giden diller anısına “çok dillilik”, “çok kültürlülük”, “kültürel çoğulluk” söylencelerini sıkça duymakta olduğumuz günümüzde timsah gözyaşalarına tahammülümüz yok artık. “Dünyanın en güzel seslerinden en güzel şarkıları dinlemek” elbette güzeldir. “Ancak, biz artık en güzel seslerden en güzel şarkıları dinlemek” yerine kendi şarkılarımızı, seslerin en yükseğiyle, kendimiz söylemek istiyoruz.

Anadillerimiz yaşasın ki, bizden sonra gelecek kuşaklarımız kendi dillerinde kendi şarkılarını söyleyebilsinler.

“Herkes lorıkanê mawa xoa beno pil, ebe inan ra beno sa!”

Herkes annesinden dinlediği ninniler ile büyür, onlarla mutlu olur!

TAD Ağı, bu yıl 21 Şubat Dünya Anadili Günü’nü kutlamak üzere 24 Şubat 2024 günü saat 13.00’de Kadıköy Kozyatağı Kültür Merkezi’nde bir araya gelecek ve tüm dostlarını yanında görmekten mutluluk duyacaktır.