Haberler

1938’den 2015’e: Dersim’de Askeri ve Özel Güvenlik Bölgeleri

Published on 04/08/2015

Dersim’de ilan edilen özel güvenlik bölgeleri bizlere Dersim Genosidi döneminde pratiğe geçirilen 4. Umumi Müfettişlik uygulamalarini hatırlattı.

1938 yılına ait askeri güvenlik bölgesini gösteren kroki

İdare-i Dersim: ‘Askeri ve Özel Güvenlik Bölgesi’

H. Arslan

Dersim’de askeri rejim eski günlere geri döndü. Tunceli Valiligi’nin Özel Güvenlik Bölgesi İlan Edilmesi konulu, 2 Ağustos 2015 tarihli basın açıklaması bir çok teredüdü beraberinde getirdi. Açıklamada dile getirilen idari-askeri uygulama bazı insan hak ve özgürlüklerinin de askıya alınacağının işareti oldu. Misal, Dersim mukimleri seyahat edemeyecek, tatil yapamayacak, üretim yapamayacak, iletişim özgürlükleri kısıtlanacak, mülkiyet hakları ile konut hakları kısıtlanacak. Hatta yaşam hakkı dahi riske girebilecek. Dersim mukimlerinin doğayı koruma ve kollama hakkı ellerinden alınmış olacak. Herhangi bir yangın ve kundaklama girişimini sivil toplum örgütleri önleyemeyecek. Olası bir gözaltı ya da rehin alma durumunda kamu ve basın bölgede olamayacağı için askeri yetkililer keyfi yöntem kullanabilecek ve bireylerin yargı ve savunma hakları tamemen elinden alınmış olacak. Bu uygulama yargısız infaz olasılığını ve işkence olasılığını güçlendirecek. Görünen o ki temel hak ve hürriyetler tamamen hiçe sayılmakta ve insanın yaşamı ve günlük hareketleri silahlı birliklerin keyfiyetine brakilmakta, sivil yaşamdan tamamen uzak bir savaş hukuku icra edilmektedir. Bahsedilen icraat tamamen basın ve kamuoyundan gizlenmektedir. Son gelişmeler endişe vericidir.

Dersim’de ilan edilen özel güvenlik bölgeleri bizlere Dersim Genosidi döneminde pratiğe geçirilen 4. Umumi Müfettişlik uygulamalarini hatırlattı. Umumi müfettiş Alpdoğan, Karabekir, inönü, Bayar ve Ataturk’un koordineli işbirliği neticesinde icra ettiği soykırım idare rejiminin ürünü yasa ve yönetmelikler Dersim’in muazzam coğrafyasına, politikaları tutmadığı ölçüde uygulanmış ve herhangi bir verim de elde edilememiştir. Zira neticesi, ölüm, zorla yer değiştirme, exterminasyon, genosid, etnosid ve tahrib edilmiş bir cograyfa ve doğa katliamı olmuştur. Dersiman üretim biçimi zarar görmüş, kimliği tahrib edilmiş, doğasında yaşayan canlıların büyük bölümü yok edilmiş, yerleşim yerleri yaşanmaz hale getirilmiş, ormanları yakılmış ve turizmin en büyük çekim alanlarından biri olan Munzur Vadisi Etnik Park’ı adeta, kendilerinin de tarif ettiği gibi bir askeri güvenlik bölgesi haline getirilmiştir. Zira sozkunusu coğrafya turistlerin en çok uğradığı, güvenli hisettiği dünya harikası Unesco Listesi’nde olması gereken bir coğrafya olması gerektiği aslında resmi görevliler tarafından daha çok bilinmektedir. Kızılbaş bir coğrafya olduğu için devlet görevlileri bu muazzam toprak parçasını ihmalen tahrib etmektedir. Asıl beklenilen Dersim Cografyasi’nin merkezi bölümünün Unesco Miras listesi’nde olması gerektiğidir. Buna rağmen resmi yaklaşım o bölgeyi askeri güvenlik bölgesi ilan edip yakma ve yok etme niyetindedir. Kurulduğu günden beri Türkiye, Dersim’i askeri bir rejim ile yönetmiştir.

Dersim Raporları

Osmanlı ve Türkiye Dersim’i ıslah ve kırım için Müfettiş yollamak süre tile önce rapor hazırlamış, ne neticesinde askeri yöntem ile müdahale etmiştir. Rapor hazirlamalrinin nedeni, bölge insanının savunma ve örgütlenme biçimini deşifre etmek, ve askeri yöntem ile yok etmektir. Zira herhangi bir yatırım yapılmaması kalkınma planının uygulanmaması bu uygulamaların niyetini ortaya çıkarmaktadır:

Hamdi Bey’in 2 Şubat 1926 tarihli raporu:

“Dersim gittikçe Kürtleşiyor, mefkureleşiyor, tehlike büyüyor. Dersim, hükumeti Cumhuriyet için bir çibandır. Bu çiban üzerinde kati bir ameliye ihtimalatı elimeyi önlemek, selameti memleket namına farzı ayindir”

Ismet Ononu / Doğu raporları:

“Erzincan beyleri Dersimlileri maraba adıyla çalıştırıyorlar. Bu bir nevi Erzincan beylerinin Kürt himayesine sığınmasıdır”, Genel Müfettiş Cemal Bardakçı, “Dersim’deki huzursuzluğun sebebi açlıktır”,

Fevzi Çakmak: “Dersimlileri askere almayın, silah kullanmayı ve savaş taktiklerini öğrenirlerse bize saldırırlar”

Tunceli Kanunu

25 Aralık 1935 tarihinde, 2884 sayılı Tunceli Vilayeti’nin İdaresi Hakkında Kanun çıkarıldı ve 4 Ocak 1936 tarihinde Dersim Vilayeti’nin adı Tunceli Vilayeti oldu.

Dördüncü Umumi Müfettişlik

Dinî ve etnik azınlıkların Türkleştirilmesi sürecinde otoriteyi sağlamlaştırmak amacıyla TBMM 1164 sayılı ve 25 Haziran 1927 tarihli kanunu çıkardı. Bu kanuna göre kurulan umumi müfettişliklerin geniş yönetsel, askerî ve yargısal yetkileri vardı. 6 Haziran 1936 tarihinde tarihî Dersim Bölgesi (Tunceli, Elazığ ve Bingöl) ni kapsayan ve merkezi Elazığ’da bulunan Dördüncü Umumi Müffetişlik kuruldu ve Umumi müfettişliğe Korgeneral Abdullah Alpdoğan atandı^.

1936 yılında açılan dördüncü umumi müfettişliğin başına getirilen Korgeneral Abdullah Alpdoğan mahkeme kararlarını imzalamaya, düzeni ve güvenliği sağlamak açısından gerekli gördüğü durumlarda ilde yaşayan kişileri ve aileleri, il sınırları içinde bir yerden bir başka yere göndermeye ve il sınırları içinde oturmalarını yasaklamaya da yetkiliydi.

Mevaddı Esasiye

Mevaddı Esasiye alt başlığı ile Teşkilatı Esasiye Kanunu’na göre ‘hakimiyet bilâkaydü şart milletindir. İdare usulü, halkın mukadderatanı bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.’(Madde 1). Anadolu adı ile kurulması gereken ülke Türkiye olarak tariff edilmiş ve idare biçimi, ‘Türkiye, coğrafî vaziyet ve iktisadî münasebet noktai nazarından vilâyetlere, vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp’ etmiş (Madde 10). Vilayet ise 11.ci maddede şöyle tariff edilmiştir: ‘Vilâyet, mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir. Harici ve dahili siyaset, şer’î, adlı ve askerî umum, beynelmilel iktisadî münasebet ve hükümetin umumî tekâlifi ile menafii birden ziyade vilâyete şâmil hususat müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisince vaz’edilecek kavanin mucibince Evkaf, Medaris, Maarif, Sıhhiye, İktisat, Ziraat, Nafia ve Muaveneti İçtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi Vilâyet Şûralarının salâhiyeti dahilindedir.’. Muteakkip maddeler ise bunu bütünleyen düzenlemelerdir. Buna rağmen Teşkilatı Esasiye aslında bir anayasa olmayıp bir kanundur, zira Türkiye adı ile kurulan devlete tüzel kisligini veren Lozan Antlaşmasıdır. Lozan Antlaşması Uluslararası bir antlasmadir, bir deklerasyon ya da anayasa değildir. Pratikte kurcusu anltslama olarak muamele görür. Misal Lozan Antlasmasi’nin tarafları söze konu edilen hükümleri tanımadığını beyan ederlerse, antlasma’nin pratik değeri kalmayabilir. O vakit Türkiye diye bir devlet de tüzel kişi olarak inkar edilebilir. 2023’de Anadolu ismi bir devlet kurulabilir missal. Bütün azınlıklar tanınmış olup Anadolu üst kimliği altında beraber yaşayabilir. Aşağıdaki hükümler geri kalan Vilayet hükümleridir:

Vilâyet Şûraları, vilâyetler halkınca müntehap azalan mürekkeptir. Vilâyet Şûralarının içtima devresi iki senedir. İçtima müddeti senede iki aydır.(m.12) Vilâyet Şûrası, azası meyanında icra amiri olacak bir reis ile mutelif şuabatı idareye memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihab eder. İcra selâhiyeti, daimi olan bu heyete aittir.(m.13) Vilâyette Büyük Millet Meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur. Vali, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından tayin olunup, vazifesi devletin umumi ve müşterek vezaifini rüyet etmektir. Vali, yalnız devletin umumi vazaifile mahalli vezaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder. (m.14)

– Kaza –

Kaza yalnız idarî ve inzibatî cüzü olup manevi şahsiyeti haiz değildir. İdaresi, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama mevdudur.(m.15)

– Nahiye –

Nahiye, hususi hayatında muhtariyeti haiz bir manevî şahsiyettir.(m.16) Nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır.(m.17) Nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntehap azadan terekküp eder.(m.18) İdare heyeti ve nahiye müdür, nahiye şûrası tarafından intihap olunur.(m.19)Nahiye şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadî ve malî salâhiyeti haiz olup bunların derecatı kavanini mahsusa ile tayin olunur.(m.20) Nahiye, bir veya bir kaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir.(m.21)

Umumi müfettişlik ve Dersim Cografyasi

Umumi müfettişlik, Osmanli’dan miras kalan bir uygulama olarak aşağıdaki gibi tarif edilmiştir: Vilâyetler, iktisadî ve içtimaî münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik kıtaları vücuda getirilir(Madde 22). Umumî müfettişlik mıntıkalarının umumî surette asayişinin temini ve umum devair muamelatının teftişi, umumi müfettişlik mıntıkasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur. Umumi müfettişler Devletin umumi vezaifile mahallî idarelere ait vezaif ve mukarreratı daimi surette murakabe ederler. (Madde 23) (10 Cemaziyelevvel 1339 – 20 Kanunusani 1337)

Özellikle 4. Umumi Müfettişlik, Dersim Cografyasi’nin otonom ve özgün Kızılbaş kimliğini lâğvetme amaçlıdır. Bu yugulamanin pratiklerini şimdilerde askeri darbe döneminde çıkarılan kanun ve yönetmeliklere yürürlükte görmekteyiz:

2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu Madde 32/A- (Ek: 13/7/2013-6496/25 md.)

Terörle mücadele kapsamında yürütülen operasyonlar nedeniyle, meskûn mahal dışında, can ve mal güvenliğinin korunması bakımından girilmesinde sakınca bulunan yerlerde operasyonun devam ettiği süreyle sınırlı olmak üzere; Genelkurmay Başkanlığı veya İçişleri Bakanlığının göstereceği lüzum üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile askerî veya özel güvenlik bölgesi ilan edilebilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde vali kararı ile on beş güne kadar özel güvenlik bölgesi ilan edilebilir.

Bu suretle ilan edilen güvenlik bölgelerinin sınırları ile yasağın kapsamı, başlangıcı ve bitimi ilgili makamlar tarafından uygun araçlarla duyurulur. Bu bölgelere ilgili makamların izni olmadıkça girilemez.

Madde 33 – Bu Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen hususları ve Kanunun uygulanmasına ilişkin esas ve usulleri belirtmek üzere bir yönetmelik düzenlenir.

Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Yönetmeliği /

Tanımlar : Madde 3 – 7) Güvenlik Bölgeleri

A – Özel Güvenlik Bölgeleri Kamu ve özel kuruluşlara ait stratejik değeri haiz her türlü yer ve tesislerin dış sınırlarından itibaren en fazla dört yüz metreye kadar geçen noktaların birleştirilmesiyle tespit edilen alanlardır.

B – Askeri Güvenlik Bölgeleri

Daimi Askeri Güvenlik Bölgeleri: Birinci derece kara ve deniz yasak bölgesi olarak ilan edilmeyen silahlı kuvvetlere ait kışla, kıta, karargah, kurum ve ordugah ve tesisler ile sualtı ve su üstü tesislerinin her türlü patlayıcı, yanıcı, akaryakıt ve gizlilik dereceli maddelerin konmasına tahsis edilmiş sabit ve seyyar depo ve cephaneliklerle, bu gibi maddeleri dolduran, boşaltan tesisler ve atış poligonlarının çevresinde; bu yerlerin dış sınırlarından itibaren en fazla dört yüz metreye kadar geçen noktaların birleştirilmesi ile tespit edilen alanlar ile,
b) Belirli Süreler İçin (Geçici) Kurulan Askeri Güvenlik Bölgeleri: Mal ve can güvenliği bakımından girilmesinde sakınca görülen atış alanları ile tatbikat bölgeleri içinde atış ve tatbikatın devam ettiği sürece kara,deniz ve hava askeri güvenlik bölgesi olarak sınırları ve kapsamı ilgili makamlarca uygun araçlarla ilan edilen alanlardır.

Ek-I: BASIN AÇIKLAMASI / 08.2015 / KONU : Özel Güvenlik Bölgesi İlan Edilmesi.

Tunceli ili sınırları içinde faaliyet gösteren bölücü terör örgütü ve diğer terör örgütlerinin son zamanlarda yapmış oldukları terör ve yıldırma eylemleri, ilimizin sosyal ve ekonomik gelişmesini de olumsuz etkilemeye başlamıştır. Bu eylemler neticesinde vatandaşlarımız, ekonomik, sosyal faaliyetlerini yürütme ve seyahat etme haklarını kullanmaktan mahrum kalmıştır. Günlük hayatları olumsuz etkilenen vatandaşlarımız büyük mağduriyet yaşamaktadırlar.
Tunceli Valiliğimiz, öncelikle vatandaşlarımızın can ve mal güvenliğinin sağlanması, mevcut huzur ve güven ortamının devam ettirilmesi, devletimizin ve milletimizin her türlü terörist tehdidi ve saldırıdan korunması maksadıyla; bölgesinde emniyet ve asayiş temin etmek için ilgili mevzuat çerçevesinde her türlü tedbiri almaktadır.
Bu tedbirler kapsamında, 2565 Sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu’nun 32/A maddesi gereğince;
İl Merkez sınırlarında bulunan;

(1) Kutu Deresi (Doğuda Karasakal Dağları, güneydoğuda Gökçek Köyü ve Gökçek J.Krk.K.lığı, batıda Karasakal Dağları, Kuzeyde Zordağı ve Karasakal Dağları arasında kalan alan),

(39-19.977 K 039-36271 D, 39-19.562 K 039-44.475 D, 39-13.378 K 039-36.145 D, 39-12.403 K 039-42.113 D),

(2) Bali Deresi (Batıda Mehmetköy Mahallesi ve Karman Mahallesi, güneyde Kuluk Tepe ve Korgun Mahallesi, doğuda Darıca Mahallesi ve Gem Tepesi Sırtları, Kuzeyinde Karaoğlan Dağı arasında kalan alan),

(39-14.113 K 039-21.538 D, 39-14.110 K 039-28.455 D, 39-11.982 K 039-21.604 D, 39-11.883 K 039-28.336 D),

(3) Hozmerik (Güneydoğuda Gökçek, batıda 2099 Rakımlı Tepe, kuzeyde 2778 Rakımlı Tepe arasında kalan alan),

(39-10.799 K 039-35.5359 D, 39-15.069 K 039-35.527 D, 39-24.271 K 039-40.152 D, 39-10.799 K 039-40.788 D),

(4) Kurutlu (Güneydoğuda Eski Rubayık Mahallesi ve Atatürk Mahallesi, doğuda Değirik Mahallesi ve Pullusur Mahallesi, kuzeyde Çalkıran Köyü ve Çiçekli Mahallesi arasında kalan alan),

(39-06.567 K 039-24.990 D, 39-06.549 K 039-27.752 D, 39-05.564 K 039-25.033 D, 39-04.396 K 039-26.566 D, 39-04.897 K 039-28.498 D),

(5) Gözlek-Sepertek (Kuzeyde Ağırbaşak Mahallesi ve Top Tepe, güneyde Avcılar Mahallesi, Taşıtlı Mahallesi, Kırcık Tepe, batıda Çamyan Mahallesi, doğuda Gülbahçe Tepe arasında kalan alan),

(39-12.532 K 039-17.360 D, 39-12.499 K 039-20.790 D, 39-10.956 K 039-17.423 D, 39-10.873 K 039-20.177 D, 39-10.354 K 039-20.130 D, 39-08.180 K 039-22.188 D, 39-11.445 K 039-22.205 D),

(6) Mezarlık Bölgesi (Doğuda İçören Mahallesi, kuzeyde Hopik Yaylası, güneybatıda Meryem Dağı, batıda Zor Dağı, güneyde Yanık Mahallesi arasında kalan alan),

(39-21.246 K 039-45.022 D, 39-21.220 K 039-47.299 D, 39-1.326 K 039-45.737 D, 39-14.225 K 039-45.538 D, 39-12.830 K 039-45.043 D, 39-12.115 K 039-43.997 D, 39-13.260 K 039-42.546 D),

(7) Laç Deresi (Güneyde Çıralı Mahallesi, batıda Peter Mahallesi ve Munzur Çayı, kuzeyde Seydihüseyin Tepe, doğuda Beyazin Tepe arasında kalan alan),

( 39-13.508 K 039-28.847 D, 39-14.665 K 039-31.254 D, 39-14.434 K 039-35.404 D, 39-11.461 K 039-35.412 D, 39-12.444 K 039-31.329 D, 39-10.581 K 039-29.161 D),

Ovacık İlçesi sınırlarında bulunan;

(1) Karadere (Kuzeyde Burnak, batıda Esen Mahallesi, güneyde Kale Tepe, doğuda Kepir Yaylası arasında kalan alan), (39-17.999 K 039-05.372 D, 39-16.812 K 039-08.411 D, 39-15.700 K 039-06 972 D, 39-16.767 K 039-04.640 D),

(2) Sal Deresi/Piskik Taşı Tepe (Doğuda Sultanbaba Tepe, Kurun Yaylası, batıda Kavaklık Tepe, güneybatıda Sarımsakbaşı Mağarası arasında kalan alan),

(39-20.721 K 039-29.865 D, 39-15.752 K 039-28.206 D, 39-17.170 K 039-26.382 D, 39-17.088 K 039-24.322 D,039-.17.887 K 039-22.973 D),

Çemişgezek ve Hozat ilçeleri sınırlarında bulunan Aliboğazı (Batıda Balıyurdu Tepe ve Karabaş Tepe, güneyde Bozan, kuzeyde Kozluca, doğuda Yenibaş Mahallesi arasında kalan alan),

(39-12.466 K 038-55.994 D, 39-09.144 K 038-55.806 D, 39-09.274 K 039-02.084 D, 39-12.551 K 039-02.169 D),

ç. Hozat İlçesi sınırlarında bulunan Kinzir Ormanları (Doğuda Karaçavuş Mahallesi, batıda Gürgürbaba Tepe, kuzeyde Bilkan Mahallesi ve Esenler Mahallesi, güneyde Bayram Mahallesi ve Kızılziyaret Tepe arasında kalan alan),

(39-07.687 K 039-03.273 D, 39-07.824 K 039-04.513 D,39-06.612 K 039-05.726 D, 39-05.163 K 039-05.588 D, 39-04.981 K 039-02.803 D, 39-06.603 K 039-02.755 D),

Nazımiye İlçesi sınırlarında bulunan;

(1) Dokuzkayalar (Batıda Ulaşlı Mahallesi, güneyde Daşıdağı Tepe, doğuda Arpaçukuru Mahallesi, kuzeyde Eğribalen Mahallesi, Darboğaz Sırtı arasında kalan alan),

(39-19.357 K 039-47.032 D, 39-17.545 K 039-50.117 D, 39-18.387 K 039-51.867 D, 39-19.765 K 039-51.323 D, 39-17.899 K 039-47.247 D),

(2) Kayalı Tepe (Doğuda Büyükyurt (Hakis) Köyü ve Acılar Mahallesi, batıda Köklüce Mahallesi ve Taht Mahallesi, kuzeyde İçören Mahallesi, güneyde Tavuklu Mahallesi arasında kalan alan),

(39-15.432 K 039-46.476 D, 39-14.037 K 039-47.013 D, 39-13.761 K 039-46.958 D, 39-13.556 K 039-45.308 D, 39-14.156 K 039-45.245 D),

Mazgirt İlçesi sınırlarında bulunan Şişik Ormanları (Doğuda Yarış mahallesi, batıda Görüken Tepe, kuzeyde Soltepe ve Sulul Dere, güneyde Ziletur Tepe ve Dallıbel arasında kalan alan) bölgeleri,

(39-04.197 K 039-44.267 D, 39-03.401 K 039-45.796 D, 39-03.093 K 039-45.192 D, 39-02.567 K 039-42.533 D, 39-02.781 K 039-41.283 D, 39-03.532 K 039-40.642 D, 39-04.283 K 039-41.645 D),

04-19 Ağustos 2015 tarihleri arasında “Özel Güvenlik Bölgesi” ilan edilmiş olup vatandaşlarımızın yukarıda belirtilen bölgelere girmesi yasaklanmıştır. Kamuoyuna duyurulur. Basın Halkla İlişkiler Müdürlüğü / TUNCELİ VALİLİĞİ

Ek – II: Vikipedia

Dersim İsyanı/Dersim Harekâtı

Doğu isyanları

1935 yılında Dersim

Tarih	20 Mart 1937 – Kasım 1937 2 Ocak 1938 – Aralık 1938
Bölge	Dersim ve etrafı (Dördüncü Umumi Müfettişlik mıntıkası)
Sonuç	İsyan bastırıldı. Türk Ordusu Dersim’de tekrar hakimiyet kurdu. Seyit Rıza ile birlikte 6 kişi idam edildi. Dersim halkının büyük bir kısmı zorunlu iskan ettirildi.