Zazaca Üzerindeki Baskılara Tepki

Aralarında dil bilimcilerin de olduğu bir grup yazar ve akademisyen RTÜK’ün Zazaca’ya uyguladığı ayrımcı yaklaşım nedeniyle RTÜK’e tepki gösterdi.
Dersimnews.com – Aralarında dil bilimcilerin de olduğu bir grup yazar ve akademisyen RTÜK’ün Zazaca’ya uyguladığı ayrımcı yaklaşım nedeniyle RTÜK’e tepki gösterdi.

 İşte o açıklama: 

Zazacaya ideolojik değil, bilimsel yaklaşım mutlak bir zorunluluktur!

Zazaca, Kürtçe, Lazca ve Abhazca gibi dillere tanınan seçmeli ders hakkı ile birlikte Anadolu’da Türkçe dışındaki yaşayan dillere dair hukuksal bazda tanınan haklar ve  atılan adımlar,  bizleri sevindirmiş, bu konuda Anadolu’nun kültürel zenginliğini günümüze taşıyan tüm yerel dillerimize de ilerde aynı hakların tanınacağına dair umutlarımızı arttırmıştır. Bu adımların anadilde eğitim hakkının tanınması ile sonuçlanmasının beklentisi içindeyiz.

 Ancak RTÜK’e Zazaca dilinde yayın lisansı için yapılan bir başvuru nedeniyle, RTÜK’ün konuya ilişkin değerlendirmesi esnasında bir üyenin Zazacanın bir dil değil Kürtçenin lehçesi olduğuna dair muhalefet şerhi üzerine, konu YÖK’e intikal etmiş ve YÖK de konuyla ilgili Artuklu Üniversitesi ve Bingöl Üniversitesi’nden görüş istemiştir. Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü kendi fikrini belirterek Zazacanın Kürtçenin bir lehçesi olduğunu basın yoluyla deklare etmiştir. Bingöl Üniversitesi de konuyla ilgili hazırladığı görüş dosyasında Zazacanın iddia edildiği gibi Kürtçenin bir lehçesi değil, bağımsız bir dil olduğunu delilleriyle birlikte ortaya koymuştur.

Zazacaya lehçe veya bir alt dil sıfatını vermek dilbilimsel açıdan dayanaktan yoksun olup, Zaza diline sadece siyasi zorlamayla yaklaşıldığının göstergesidir. Zira, Zazacanın İranoloji bilimindeki yeri 100 yıl önce belirlenmiş (Oskar Mann, Karl Hadank), Zazacanın başlı başına bir dil olduğu kanıtlanmış ve bu doğrultuda özellikle Almanya’da dilbilimsel ve etnolojik araştırmalar yapılmış[1], bu bağlamda hazırlanan iki doktora tezi de 1998 yılında (Ludwig Paul ve Zülfü Selcan, 1998) yayımlanmıştır. Ayrıca bunlara ilaveten Almanya ve Avusturya Üniversitelerinde Prof. Dr. Jost Gippert, Prof. Dr. Agnes Korn, Prof. Dr. Heiner Eichner gibi Hint-Avrupa dilleri uzmanları ve profesörleri de Zazaca üzerine yaptıkları çalışmalar ve araştırmalar ile Zazacanın ayrı bir dil olduğunu teyit ve tespit etmiş, bu alanda bilirkişi olabilecek bir konum edinmişlerdir.

Zazaca; Kürtçe (Kurmanci, Sorani, Kelhuri), Goranca, Mazenderani, Talişi, Herzendi, Simnani, Beluçi, Farsça, Osetçe, Peştu gibi kırka yakın dil ile akraba bir dildir. Zazacanın kökeni 4000 yıl öncesine dayanan İrani diller grubuna; Hint-İrani (Aryan) dil grupları da Hint-Avrupa dil ailesine bağlıdır. Dolayısıyla İrani dillerde birçok ortak özelliğin bulunması doğal bir süreçtir. Bu dilleri ayırt eden unsurlar ise kendi aralarındaki dilbilgisel farklardır. Zaza dilinin diğer İrani dillerden ve Kürtçeden farkı, hem belirli ünsüzlerin tarihten günümüze farklı gelişmesinden, hem de bugünki yapısıyla da dilbilgisi ve sözcük dağarcığı açısından önemli değişiklikler göstermesidir. Zazaca ve Kuzey Kürtçesi olan Kurmaci dillerinin birbiriyle anlaşma sağlaması uzun dönemlik komşuluk ilişkilerine rağmen mümkün değildir, olamamıştır. “Almanca İngilizcenin lehçesidir” demek ne kadar anlamsız ise,  “Zazaca Kürtçenin lehçesidir” demek aynı ölçüde anlamsızdır. “Lehçe” teorisindeki amaç, statüsü olmayan dilleri tahakküm altına almak ve onları ihmal etmektir.

Zazacanın lehçe olduğu iddialarının bertaraf edilmesi ve  Zazacanın ayrı bir dil olduğu gerçeğinin kabul edilmesi ile Türkiye’de yaşayan dillerin bağımsız ve özgünlükleri ile yaşamalarına imkan sağlanmış olacaktır. Böylelikle ülkemizdeki kültürel çeşitlilik ve zenginliğin korunması, geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması hususunda büyük bir katkı sunulacaktır.

  Öteden beri Zazacanın bağımsız bir İrani dil olduğuna ilişkin bilimsel kanıları olan pek çok dilbilimci varken; çok sayıda Zaza dil emekçisi, romancısı, öykücüsü, şairi, sanatçısı kendi dilinde yüzlerle ifade edilen eserler ortaya koymuşken; günümüzde bazı Avrupa Üniversitelerinde konuyla ilgilenen birçok yabancı akademisyen Zazacayı ayrı bir kimlik tanımı içinde ele almışken, gerçeklere yüzünü dönmek bilimsel ve adil bir duruş değildir.

Sonuç olarak Zazaca ve Kürtçe aynı coğrafyada konuşulan birçok İrani dil gibi iki kardeş dildirler. Türkiye’de konuşulan Türkçe dışındaki dillerin bir arada yaşamalarının önündeki engeller kaldırılmalı, ülkemizdeki tüm dillere hak ettikleri statü verilmelidir.

02.07.2012

Enstitüyê Zazaki e.V. – Zaza Dil Enstitüsü Frankfurt

Bonê Kulturê Ma e.V. – Zaza Kültürevi Mannheim

Dr. Oktay Göktaş (Fizikçi ve Zazaca eğitmeni, Tunceli Üniversitesi)

Dr. Hüseyin Çağlayan (Politolog)

Dr. Kahraman Gündüzkanat (Pedagog)

İlyas Arslan (Dilbilimci, Köln Üniv.)

Mesut Keskin (Dilbilimci, Frankfurt Üniv.)

Fahri Pamukçu (Araştırmacı, eğitmen)

Faruk Eren (Eğitmen)

Roşan Hayıg (Yazar)

Hasan Dewran (Psikolog, şair)

Hesenê Reqasa (Araştırmacı)

Mıstafaê Tornêğeyali (Araştırmacı)

Berfin Jêle (Yazar)

Sait Çiya (Yazar, araştırmacı)

U. Pulur (Araştırmacı)

Kemal Akay (Yazar)

Ali Kaya (Araştırmacı, tarihçi)

X. Çelker

Êli Bıra

Hüseyin Şimşek (Gazeteci, yazar ve Zazaca eğitmeni)

Haydar Şahin

Hawar Tornêcengi (Şair, yazar)