Zazacaya kısa bir bakış

Dr. Zülfü SELCAN
(Dilbilimci, Munzur Üniversitesi, Zaza Dili ve Edebiyatı)

Zazacanın Diller familyasındaki yeri

Zazaca, İrani Diller Familyasına aittir. İrani diller familyası toplam olarak 40 dilden ibarettir ve Zazaca da bunlardan biridir (Detaylı bilgi için bkz. Selcan 2011a, 111 f).

1906 yılında Alman dilbilimcisi Oskar Mann Prusya Bilimler Akademisi’nin görevlisi olarak Siverek ve Elazığ’da Zazaca’nın dil kayıtlarını yaparak gramerini analiz etmiştir. Daha sonra İran bölgesindeki dillerin kayıt ve gramer analizine devam etmiştir. Batı irani dillerin tarihi sınıflandırmasının kurucusu Oskar Mann’ın dil malzemesi 11 ciltte yayınlanmış ve bunların sonuncusu ise 1932 de Berlin’de yayınlanan Zazaca’nın ilk grameridir: Mundarten der Zâzâ, 398sayfa.

Oskar Mann Siverek’ten Prusya Bilimler Akademisi’ne gönderdiği 4. haziran 1906 tarihli mektubunda şöyle bildiriyor
“Daha evvel de tarafimdan savunulan görüş tasdik edildi, yani Zazaca’nın hiç Kürtçe olmadığı […]”

Mann’ın ölümünden sonra eserlerini yayınlama görevi Karl Hadank’a verildi. Mann ve Hadank’ın Zazaca Gramerinin 18. sayfasında, ‘Zazaca Kürtçe değildir’ [Das Zâzâ nicht Kurdisch], başlığı
altında, Kurmancca ile karşılaştırılarak dil farkları belgelenmiştir (s. 19-22).

Bununla Oskar Mann ve Karl Hadank Zazaca’nın kendine has bir gramer yapısının olduğu ve ozamana kadar yanlış olarak sanıldığı gibi hiçbir dilin lehçesi olmadığını bilimsel ve kesin olarak tespit etmiştir.
Bu tespit enternasyonal düzeydeki irani dilbiliminde, günümüze kadar tartışmasız olarak kabul edilmekte ve irani dilbiliminin şu toplu ve temel eserlerinde Zaza Dili de bağımsız bir dil olarak görülmektedir:

– 1958: Şarkiyat El Kitabı, İranistik [Handbuch der Orientalistik, Iranistik], Georg Morgenstierne, Yeni irani diller [Neu-iranische Sprachen], s. 155-178.

-1989: Corpus Linguarum Iranicarum, Joyce Blau, Gûrânî et zâzâ, s. 336-340.

-1997: İrani Dilbiliminin Temeli, yeni irani diller, kuzeybatı grubu 2 (Rusça) [Osnovy iranskogo jazykoznanija, Novoiranskie jazyki: Severo-zapadnaja gruppa 2], L. A. Pirejko, Zaza, s. 97-143.

Zazaca üzerine yapılan son bilimsel eserler (doktora çalışmaları)

1985 – Terry Lyn Todd, A Gramar of Dimili (Also known as Zaza), Michigan.

1998 – Ludwig Paul, Zazaki, Grammatik und Versuch einer Dialektologie, Wiesbaden.

1998 – Zülfü Selcan, Grammatik der Zaza-Sprache, Berlin.
2000-2001 – Berlin Teknik Üniversitesi’nde araştırma projesi: Zazaca-Almanca Metinler Korpusu: Zülfü Selcan, Zaza-Deutsches Textkorpus, DFG-Forschungsprojekt, Technische Universität Berlin.

Birçok dilin nasıl lehçeleri varsa, Zaza Dili’nin de iki ana lehçesi vardır: Kuzey Lehçesi ve Güney Lehçesi (bkz. Selcan 1998, 123-136).

Makalenin devamını okumak için tıklayınız…