Adalet 11 Yılda Hayata Dönemedi

28 tutuklu ve hükümlüyle iki askerin yaşamını yitirdiği ‘Hayata Dönüş’ operasyonunun 11. yıldönümünde adaletten iyi haber yok.

Türkiye, 19 Aralık 2000 sabahına, 20 ayrı cezaevine yönelik bir operasyonla uyandı. ‘Ölüm oruçlarını engellemek adına’ yapılan bu operasyonda 28 tutuklu ve hükümlü ile iki asker öldü, 300 civarında tutuklu ve hükümlü yaralandı ve sakat kaldı. Operasyonun ardından 11 yıl geçti, ancak ‘adalet’ gelmedi. Müdahaleden sonra açılan 10 kadar davadan ikisi mahkûmların aleyhine sonuçlandı. Dördü zamanaşımından bitti; tutuklular ve jandarmaların birlikte yargılandığı bazı davalar ise karşılıklı beraatla sonuçlandı. Elde 10 yıl sonra açılabilen ‘Bayrampaşa’ ve yedi yıldır devam eden ‘Ümraniye’ davaları kaldı. Bu davalarda da sadece, çoktan terhis olmuş erler sanık yapıldı; hiçbir subay hâkim karşısına çıkmadı. Bayrampaşa’da jandarma, sorumlu olarak, çatışmada şehit olan bir askeri gösterdi; Ümraniye Davası’nda geçen yedi yıl boyunca 267 sanık jandarmadan yalnızca 94’ünün ifadesi alınabildi. Subaylar yargılanmadıkları gibi önce mahkemeler, sonra savcılıklar oyalandı. Sonuçta adalet, ‘Hayata Dönüş Davası’nda, hâlâ hayata dönemedi.

BAYRAMPAŞA CEZAEVİ: Operasyonda 12 tutuklu yanarak veya kurşunla öldü ve 55’i de yaralandı. İlk dava, 167 tutuklu ve hükümlüye ‘devlet malına zarar vermek ve idareye karşı ayaklanmak’ iddiasıyla Eyüp. 3. Asliye Ceza Mahkemesi’nde açıldı. 2008’de zamanaşımıyla düştü. Jandarmalar aleyhine tutuklu ve hükümlülerin sevki sırasında kötü muamele gördüklerine ilişkin soruşturma da zamanaşımından ortadan kalktı. Operasyonda ölümleri konu alan soruşturma ise 10 yıl sürdü. Jandarma Komando Özel Asayiş Komutanlığı (JKÖAK) uzun süre savcılığa istediği bilgileri vermedi. Altı yıl sonraysa biri beş yıl önce şehit olmuş, diğeri dört yıl önce TSK’dan çıkarılmış iki astsubayı sorumlu gösterdi. Böyle olunca hiçbir JKÖAK üyesine dava açılamadı. Bu konuda şu an sadece bir kısmı operasyona bile katılmayan erler yargılanıyor.

ÜMRANİYE CEZAEVİ: Operasyonda bir jandarma eri ve yedi tutuklu öldü. İlk dava ısyan ve kamu malına zarar verme’ iddiasıyla 399 tutuklu ve hükümlü aleyhine açıldı. Tutuklu ve hükümlüler bir kez daha tutuklandı. 2004’te er Nurettin Kurt’un kinetik enerji içeren bir silahla vurulduğunun anlaşılması üzerine 267 jandarma aleyhine ‘faili belli olmayan şekilde adam öldürme, ölüme sebebiyet verme, yaralama ve kötü muamele’ iddiasıyla Üsküdar 1. Ağır Ceza Mahkemesi’nde dava açıldı. Dosyaya gelen evrakla, Ümraniye Cezaevi’ne yönelik operasyonun ‘Bora’ ve ‘Atmaca’ isimlerini taşıdığı ortaya çıktı. Yedi yıl içinde bu erlerden yalnızca 94’ünün dinlenebildiği, kalan 173’üne hiç ulaşılmadığı anlaşıldı. Bu yargılama hızıyla, 15 yıl sonra ancak tüm sanıkların dinlenmesi mümkün olabilecekti. Öte yandan, Üsküdar 2. Ağır Ceza Mahkemesi’ndeki yargılamada, savcılık tutukluların beraat etmesi yönünde mütalaa verdi. Son duruşma Şubat 2012’de. Jandarmaların yargılanmasına ilişkin dava ise sürüyor.

ÇANAKKALE E TİPİ CEZAEVİ: Çanakkale E-Tipi Cezaevi’ne yönelik müdahalede bir jandarma er ve dört tutuklu yaşamını yitirdi. Çanakkale Ağır Ceza Mahkemesi’nde son duruşması 16 Eylül 2008’de görülen yargılamada; Sultan Sarı, Fahri Sarı ve İlker Babacan adlı hükümlüleri öldürdükleri iddiasıyla yargılanan 563 güvenlik görevlisi hakkında ‘bu suçları işlediklerine dair mahkûmiyetlerine yeter, kesin ve inandırıcı deliller elde edilemediği’ gerekçesiyle beraat kararı verildi. Yine aynı duruşmada, er Mustafa Mutlu’yu öldürdükleri, yanarak ölen hükümlü Fidan Kalşen’i intihara azmettirdikleri, ruhsatsız patlayıcı imal ettikleri ve bulundurdukları, cezaevi idaresine karşı silahlı isyan gerçekleştirdikleri iddiasıyla yargılanan 154 hükümlü de beraat etti. Biri asker, dört tutuklunun öldüğü müdahalede kimse ‘suçlu’ bulunamamıştı! Dosya, AİHM’de.

İki yerde ceza çıktı
BURSA CEZAEVİ: 109 tutuklu ve hükümlüye ‘isyan ve kendi arkadaşlarını intihara sürükledikleri’ iddiasıyla Bursa 4. Ağır Ceza Mahkemesi’nde açılan dava beraatla sonuçlandı.

ADANA CEYHAN CEZAEVİ: ‘İsyan’ iddiasıyla 92 tutuklu ve hükümlüye, kötü muamele iddiasıyla da askerlere dava açıldı. İki taraf da beraat etti. Dosya, Yargıtay’da.

MALATYA CEZAEVİ: ‘İsyan’ iddiasıyla 59 tutuklu ve hükümlü hakkında dava açıldı. Mahkûmlara ikişer yıl hapis cezası verildi. Dosya, Yargıtay’da.

UŞAK CEZAEVİ: 56 tutuklu ve hükümlü aleyhine ‘isyan’ ve ‘memura mukavemet’ nedeniyle hapis cezası verildi. Dosya, Yargıtay’da.

ÇANKIRI CEZAEVİ: Yine tutuklu ve hükümlülere ‘devlet malına zarar ve isyan’ iddiasıyla Çankırı Asliye Ceza Mahkemesi’nde açılan dava zamanaşımından düştü.

Rakamlarla ‘Hayata Dönüş’
20 cezaevine düzenlenen operasyonda kullanılan gaz bombası sayısı: 30 bin
Operasyona katılan askeri bölük sayısı. 40
Katliamı protesto ettiği için gözaltına alınan kişi sayısı. 2145 

radikal